Kaszel, przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie

Kaszel mały lub duży to znany powszechnie odruch obronny organizmu, mający na celu oczyszczenie dróg oddechowych z różnych zanieczyszczeń. Choć często nie jest groźny i ustępuje samoistnie, może również zwiastować poważniejsze schorzenia. Szczególnie we współczesnym, mocno zanieczyszczonym smogiem i spalinami świecie. Jak rozpoznać kiedy jest on groźny, a kiedy nie? Jak dzielimy rodzaje kaszlu? I jak go leczyć? W niniejszym tekście chcemy odpowiedzieć na większość pytań związanych z tą przypadłością.

Czym jest kaszel i jaki jest jego mechanizm?

Kaszel to odruch obronny organizmu, mający na celu oczyszczenie dróg oddechowych z zanieczyszczeń, śluzu czy ciał obcych. Wywołuje go podrażnienie receptorów znajdujących się w naszych drogach oddechowych. Następnie podrażnienie to wysyła sygnał do odpowiedniego ośrodka w mózgu. Mózg z kolei wysyła sygnał do mięśni oddechowych, powodując ich skurcz. Kurczą się one gwałtownie, wypychając powietrze z płuc. Taki gwałtowny wydech pomaga usunąć zanieczyszczenia, śluz i ciała obce z dróg oddechowych. Kaszel może być ponadto suchy lub mokry. Suchy nie jest związany z odkrztuszaniem wydzieliny, natomiast mokry wiąże się z odkrztuszaniem śluzu z dróg oddechowych. Kaszel zazwyczaj nie jest groźny i ustępuje samoistnie po ustąpieniu przyczyny. Należy jednak skonsultować się z lekarzem, jeśli utrzymuje się on dłużej niż 3 tygodnie, jest uporczywy i utrudnia codzienne funkcjonowanie. A także kiedy towarzyszy mu gorączka, duszność, ból w klatce piersiowej lub krwioplucie.

Czego objawem jest kaszel?

Kaszel może mieć wiele różnych przyczyn. Najczęstsze z nich to różnego rodzaju infekcje wirusowe. Przeziębienie, grypa, zapalenie krtani, zapalenie oskrzeli to najczęstsze z nich, mogące go wywoływać. Zazwyczaj towarzyszą mu także inne objawy, takie jak ból gardła, katar, gorączka i osłabienie.

Drugim pod względem częstości powodem są zakażenia bakteryjne. Zapalenie płuc, koklusz to przykłady zakażeń bakteryjnych, które mogą powodować kaszel. Może on w tych przypadkach może być mokry, z odkrztuszaniem zielonej lub żółtej wydzieliny. Towarzyszyć mu może gorączka, duszność i ból w klatce piersiowej.

Istotnym powodem są także choroby alergiczne. Astma na przykład to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, która powoduje ich zwężenie i nadmierną produkcję śluzu. Kasłanie jest jednym z głównych jej objawów. Często towarzyszy mu świszczenie, duszność i katar. Podobne są alergie wziewne – na pyłki, kurz, sierść zwierząt czy pleśnie. Mogą one powodować zapalenie błony śluzowej dróg oddechowych i wywoływać kasłanie. Często towarzyszy mu również katar, łzawienie oczu i świąd skóry.

Kaszel jakie ma przyczyny?

Częstą i codzienną przyczyną kaszlu i kasłania są wszelakie podrażnienia, szczególnie u osób wrażliwych. Zwyczajową z nich jest dym papierosowy. Palenie papierosów oraz bierne wdychanie dymu silnie podrażnia drogi oddechowe i może prowadzić do przewlekłego kaszlu. Swoje robią także spaliny oraz smog. Wdychanie bowiem zanieczyszczonego powietrza może również podrażniać drogi oddechowe i wywoływać kaszel, zwłaszcza u osób z wrażliwymi drogami oddechowymi. Także silne zapachy, takie jak dym z kominka, chemikalia czy perfumy, mogą podrażniać drogi oddechowe i wywoływać kasłanie. Podobnie jak suche powietrze, szczególnie w zimie.

Do rzadszych, ale nie mniej uciążliwych przyczyn kaszlu należy refluks żołądkowo-przełykowy. Kwas żołądkowy bowiem, cofający się do przełyku, może podrażniać gardło i wywoływać kasłanie, zwłaszcza w nocy. Również niektóre leki, na przykład inhibitory ACE, mogą powodować kaszel jako efekt uboczny. Zdarza się też, że odruch odkrztuszania powodują choroby przewlekłe. POChP, mukowiscydoza to tylko niektóre przykłady.

Jakie są rodzaje kaszlu?

Istnieje kilka podstawowych rodzajów kaszlu, które można wyróżnić ze względu na ich charakter i towarzyszące im objawy.

1. Kaszel suchy jest typowy dla początkowej fazy infekcji wirusowych, alergii lub podrażnienia dróg oddechowych. Może być ponadto drażniący, uporczywy i nasilać się w nocy. Często towarzyszy mu także ból gardła, swędzenie w gardle lub chrypka. Nie wiąże się z odkrztuszaniem wydzieliny.
2. Kaszel mokry – ten wiąże się odkrztuszaniem wydzieliny z dróg oddechowych. Ta może być żółta, zielona lub bezbarwna. Temu rodzajowi często towarzyszy także przeziębienie, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc lub mukowiscydoza. Zwykle jest on mniej uciążliwy niż kaszel suchy, ale może również utrudniać zasypianie.
3. Kaszel astmatyczny – napadowy i świszczący. Często nasila się w nocy lub po wysiłku fizycznym. Może towarzyszyć mu duszność, ściskanie w klatce piersiowej i świst na wydechu. Jest objawem astmy, przewlekłej choroby zapalnej dróg oddechowych.
4. Kaszel psychogenny wyzwalają natomiast czynniki psychologiczne, takie jak stres, lęk lub nerwowość. Nie wiąże się on z żadną infekcją ani chorobą. Może być suchy lub mokry i często nasila się w sytuacjach stresujących.
5. Kaszel nocny. Pojawia się on głównie w nocy lub nad ranem. Najczęściej powoduje go spływanie śluzu z nosa do gardła, refluks żołądkowo-przełykowy lub astma. Może on utrudniać zasypianie i powodować zmęczenie.

Poza tym ze względu na czas trwania wyróżnia się typy:

• ostry (trwający krócej niż 3 tyg.)
• podostry (3–8 tyg.)
• przewlekły (ponad 8 tyg.)

Jaki kaszel powinien niepokoić?

Kaszel jest zazwyczaj objawem łagodnym i ustępuje samoistnie po ustąpieniu przyczyny. Jednak w niektórych sytuacjach może być on oznaką poważniejszej choroby. Koniecznie należy skonsultować się z lekarzem, jeśli utrzymuje się on dłużej niż 3 tygodnie. Długotrwałe kasłanie może być bowiem oznaką infekcji bakteryjnej, astmy, POChP lub innych chorób płuc. Szczególnie kiedy kaszel jest dodatkowo uporczywy i utrudnia codzienne funkcjonowanie – zasypianie, jedzenie i mówienie. Może on również wyczerpywać i powodować zmęczenie. Niepokojącymi objawami towarzyszącymi są także gorączka, duszność, ból w klatce piersiowej lub krwioplucie. Te symptomy mogą z kolei wskazywać na poważną infekcję płuc, zawał serca lub inne niebezpieczne schorzenie.

Jeśli kasłanie pojawia się w nocy – może być ono objawem astmy, refluksu żołądkowo-przełykowego lub innych chorób. Szczególną uwagę należy zwrócić na kaszel u dziecka. Małe dzieci są bowiem bardziej narażone na infekcje dróg oddechowych i często jest on u nich oznaką poważniejszej choroby. Oprócz wyżej wymienionych objawów należy również zwrócić uwagę na inne symptomy, takie jak utrata apatytu. Ta może być bowiem oznaką infekcji lub innego schorzenia. Także spadek masy ciała może być symptomem przewlekłej choroby, takiej jak rak płuc. Zmęczenie natomiast może być oznaką infekcji lub innego schorzenia. Dodatkowo pojawiające się nocne poty mogą być z kolei symptomem infekcji, gruźlicy lub innych chorób.

Co zrobić żeby pozbyć się kaszlu?

Leczenie kaszlu zależy od jego przyczyny. W przypadku infekcji wirusowych i bakteryjnych zazwyczaj stosuje się leczenie objawowe, mające na celu złagodzenie kasłania i innych dolegliwości. W przypadku schorzeń przewlekłych leczenie ukierunkowane jest na opanowanie choroby podstawowej. Sposoby leczenia poszczególnych jego rodzajów różnią się od siebie.

Leczenie kaszlu suchego

Polega ono przede wszystkim na aplikacji leków przeciwkaszlowych. Te działają bowiem poprzez hamowanie odruchu kasłania. Dostępne są one w postaci syropów, tabletek i cukierków do ssania. Należy jednak stosować je ostrożnie, ponieważ mogą hamować odkrztuszanie wydzieliny. Istotnym elementem leczenia jest także nawilżanie powietrza. Suche powietrze może bowiem podrażniać drogi oddechowe i nasilać kaszel. Nawilżanie go w sypialni może pomóc złagodzić kaszel i ułatwić zasypianie. Także Inhalacje z soli fizjologicznej lub roztworu soli fizjologicznej z olejkami eterycznymi, takimi jak eukaliptus czy mięta, mogą pomóc rozrzedzić ewentualną wydzielinę i ułatwić jej odkrztuszanie.

Leczenie kaszlu mokrego

W tym przypadku stosuje się przede wszystkim leki rozrzedzające wydzielinę. Działają one poprzez rozluźnienie śluzu i ułatwienie jego odkrztuszania. Większość z nich występuje w postaci syropów i tabletek. Istotnym elementem terapii jest ponadto drenaż ułożeniowy oskrzeli. Polega on na przyjęciu pozycji utrudniającej spływanie śluzu do dolnych dróg oddechowych. Aby nauczyć się prawidłowo go wykonywać, należy jednak skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą. Podobnie jak w przypadku kasłania suchego należy zadbać także o nawilżanie powietrza w sypialni oraz inhalacje z soli fizjologicznej lub roztworu soli fizjologicznej z olejkami eterycznymi.

Leczenie kaszlu alergicznego

W tym przypadku należy przede wszystkim unikać czynników wywołujących alergię, takich jak pyłki, kurz, sierść zwierząt czy pleśnie. Stosuje się ponadto leki przeciwalergiczne. Zwykle są to tabletki, syropy, spraye do nosa oraz krople do oczu. Działają one poprzez blokowanie działania histaminy, substancji odpowiedzialnej za objawy alergii. W postaci sprayów do nosa lub inhalatorów stosuje się ponadto glikokortykosteroidy. Robi się to w celu zmniejszenia stanu zapalnego dróg oddechowych.

Oprócz leczenia farmakologicznego ważne jest również stosowanie ogólnych zasad postępowania w przypadku kaszlu. Należy do nich przede wszystkich odpoczynek. Osobie chorej należy zapewnić odpowiednią ilość odpoczynku, aby organizm mógł zwalczyć infekcję. Pomaga ponadto picie dużej ilości płynów. Pomagają one bowiem rozrzedzić wydzielinę i ułatwić jej odkrztuszanie. Sprawdzają się tutaj woda, herbata ziołowa i soki owocowe. Sprawdzi się ponadto unikanie dymu papierosowego i innych czynników drażniących, takich jak spaliny i silne zapachy. Zdrowa dieta bogata w owoce, warzywa i pełnoziarniste produkty spożywcze dostarczy natomiast organizmowi witamin i minerałów niezbędnych do walki z infekcją.

Kaszel powikłania. Jakie powikłania mogą wystąpić po kaszlu?

Kaszel zazwyczaj nie jest groźny i ustępuje samoistnie po ustąpieniu przyczyny. Jednak w niektórych sytuacjach długotrwały lub silny może prowadzić do powikłań. Często zdarza się podrażnienie dróg oddechowych. Długotrwałe oraz silne kasłanie może bowiem podrażniać gardło, krtań i tchawicę, powodując ból, chrypkę i trudności z mówieniem. Z kolei długotrwały mokry kaszel może prowadzić do zapalenia płuc, czyli stanu zapalnego pęcherzyków płucnych. Zapalenie płuc może być groźne, zwłaszcza u osób starszych, dzieci i osób z osłabionym układem odpornościowym.

W rzadkich przypadkach może on spowodować również odmę opłucnową. Jest to stan, w którym powietrze dostaje się do przestrzeni między płucami a ścianą klatki piersiowej. Odma opłucnowa może powodować ból w klatce piersiowej, duszność i problemy z oddychaniem. Innym groźnym powikłaniem jest pęknięcie tętniaka aorty. Jest to główna tętnica wychodząca z serca. Pęknięcie tętniaka aorty to stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej pomocy medycznej.

Natomiast do mniej ekstremalnych, ale uciążliwych powikłań zaliczyć można bezsenność. Silne i długotrwałe kasłanie może bowiem utrudniać zasypianie i powodować zmęczenie. Pojawić się mogą ponadto zaburzenia koncentracji oraz bóle głowy. U kobiet (zwłaszcza) uporczywy i silny kaszel może powodować nietrzymanie moczu. Jeśli kasłanie trwa długo i utrudnia codzienne funkcjonowanie, lub towarzyszą mu inne objawy, takie jak gorączka, duszność, ból w klatce piersiowej lub krwioplucie, należy skonsultować się z lekarzem. Wczesne rozpoznanie i leczenie objawów kaszlu może bowiem pomóc zapobiec powikłaniom.

Źródła wykorzystane w artykule:

• https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/przeziebienie-grypa-czy-covid-19-jak-rozpoznac
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8522820