Antybiotyki, co to jest? Jakie są ich rodzaje, działanie i zastosowanie?

Czym są antybiotyki? Zapraszamy do lektury tekstu omawiającego podstawowe zagadnienia związane z antybiotykami. Znajdziecie tu Państwo odpowiedzi na pytania:

• Początki antybiotyków. Kto je odkrył?
• Czym są antybiotyki?
• Rodzaje preparatów antybiotykowych
• Penicyliny, czyli podstawowe antybiotyki
• Cefalosporyny, czyli kolejne generacje
• Makrolidy, tetracykliny, sulfonamidy i inne
• Naturalne antybiotyki w naszym domu
• Antybiotyki ziołowe – rodzaje
• Działanie bakteriostatyczne a bakteriobójcze antybiotyków
• Mechanizmy działania antybiotyków

Historia antybiotyków rozpoczęła się o odkrycia penicyliny.

Pierwszy, masowo wytwarzany później antybiotyk, odkrył Alexander Fleming. W swoim laboratorium na tzw. szalkach Petriego hodował bakterie gronkowca. Przed wyjazdem na wakacje prawdopodobnie zapomniał pozbyć się części hodowli, a po powrocie do swojego laboratorium w Londynie we wrześniu 1928 roku zauważył, że na podłożu jednej z pozostawionych szalek rosły pleśnie. Niezwykłe było jednak to, że wokół niebiesko-zielonej pleśni nie było gronkowców. Badając następnie tę konkretną pleśń, ustalił, że należy ona do grupy Penizillium (nazwa łacińska). Właśnie dlatego Fleming nazwał nową substancję, która mogła zabijać bakterie takie jak gronkowce, penicyliną.

W czasie II wojny światowej Alianci stosowali penicylinę, ratując życie wielu rannym żołnierzom. Tymczasem Niemcy nie znali tego medykamentu, natomiast eksperymentowali z tzw. sulfonamidami, które jednak nie wykazywały tak dużej skuteczności co penicylina w walce z zakażeniami. Po wojnie technologia wytwarzania penicyliny udostępniona została w ramach programu pomocowego UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) krajom Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polsce. W kolejnych dekadach naukowcy w Wielkiej Brytanii, a następnie także w USA, Japonii i innych krajach, odkrywali nowej rodzaje antybiotyków, a także patentowali technologie antybiotyków półsyntetycznych i syntetycznych.

Za odkrycie penicyliny i jej leczniczy wpływ na choroby zakaźne Fleming otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny w 1945 r. W kolejnych dekadach antybiotyki uratowały niezliczoną ilość ludzkich istnień. Przyglądając się bliżej antybiotykom, odgrywającym od dziesięcioleci fundamentalną rolę w medycynie, należy jednak oprócz ich bezdyskusyjnych zalet, uwzględnić również minusy.

Warto ponadto odnotować, że antybiotyki aplikuje się nie tylko ludziom, ale tak samo zwierzętom domowym i hodowlanym, co z kolei ma daleko idące implikacje dla ludzkiego zdrowia oraz środowiska naturalnego. To jednak oddzielny temat.

Czym są antybiotyki?

Termin antybiotyk składa się z greckich słów „anti”, czyli „przeciw” i „bios, czyli „życie”. Antybiotyki to leki, które są stosowane w leczeniu bakteryjnych chorób zakaźnych. W zależności od rodzaju konkretnego patogenu podawane są różne substancje. Pierwszymi antybiotykami stosowanymi w medycynie były produkty przemiany materii różnych bakterii i grzybów, w tym penicylina. Współczesne, genetycznie produkowane chemioterapeutyki przeciwdrobnoustrojowe to także antybiotyki.

Antybiotyki zabijają pałeczki lub przynajmniej zapobiegają namnażaniu się patogenów i ich dalszemu rozprzestrzenianiu. Działają nie tylko w przypadku bakteryjnych chorób zakaźnych, takich jak te wywoływane przez paciorkowce czy gronkowce. Lekarze stosują antybiotyki również przeciwko pasożytom, na przykład przeciw trichomonadom, które powodują zapalenie żeńskich narządów płciowych (tzw. rzęsistek pochwowy), lub przeciwko Giardia lamblia, wywołująca chorobę biegunkową Giardiasis.

Można tu jednak zastrzec, że antybiotyki są często stosowane niepotrzebnie, na wyrost. Prowadzi to do wzrostu oporności organizmu ludzkiego na antybiotyki. Występują również działania niepożądane, takie jak zaburzenia flory jelitowej, alergie lub zakażenia grzybicze, a także niekorzystne interakcje z innymi lekami.

Trzeba też pamiętać, że po leczeniu antybiotykami, fizjologiczna flora bakteryjna powinna być uzupełniania przez podawanie tzw. probiotyków w celu regeneracji.

Jakie są rodzaje antybiotyków?

Istnieje wiele różnych antybiotyków i kryteriów ich podziału. Lekarze rozróżniają kilka klas i grup antybiotyków, na przykład ze względu na mechanizm działania lub skuteczność. Rozróżnia się też antybiotyki o szerokim i wąski spektrum działania.

Jedna z najbardziej powszechnych klasyfikacji opiera się na podstawowej strukturze chemicznej. Największą grupę w tym ujęciu tworzą antybiotyki beta-laktamowe tj. penicyliny, cefalosporyny, karbapenemy i monobaktamy. Inne znane grupy antybiotyków to na przykład makrolidy, fluorochinolony i tetracykliny.

Penicyliny, czyli podstawowe antybiotyki

Aktywny składnik penicylina jest prawdopodobnie najbardziej znanym antybiotykiem i w pewnym sensie prekursorem wszystkich leków antybiotykowych. Ma działanie bakteriobójcze. W międzyczasie powstało wiele jej odmian, które razem tworzą grupę penicylin. Należą do nich na przykład penicylina G, penicylina V, ampicylina, amoksycylina i flukloksacylina.

Wyróżnia się przede wszystkim penicyliny o wąskim spektrum działania i penicyliny o szerokim spektrum działania. Penicyliny o wąskim spektrum działania obejmują, na przykład, penicylinę V (np. Isocillin, Megacillin). Preparaty te są stosowane zwłaszcza przeciwko paciorkowcom, meningokokom i pneumokokom.

Paciorkowce powodują ropną anginę lub zapalenie nadtwardówki twarzy. Meningokoki są częstymi patogenami ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a pneumokoki wywołują zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie płuc. Do penicylin o szerokim spektrum działania należą ampicylina (np. Ampicillin ratiopharm) lub amoksycylina (np. Amoxypen). Stosuje się je do zwalczania infekcji ucha środkowego, przy zapaleniu zatok, a także przy ropnym zapaleniu oskrzeli lub przy zakażeniach dróg moczowych.

Penicyliny należą do najlepiej tolerowanych antybiotyków (zwłaszcza penicyliny o wąskim spektrum działania) i mogą być zazwyczaj przyjmowane w czasie ciąży ze względu na niewielką liczbę działań niepożądanych.

Warto podkreślić, że istnieją bakterie, które neutralizują działanie antybiotyków, dzięki enzymowi zwanemu beta-laktamazą. Dlatego też penicyliny są niekiedy łączone z lekami hamującymi ten enzym. Stosuje się np. kombinacje piperacylina i tazobaktam, czy ampicylina i sulbaktam, albo amoksycylina i kwas klawulanowy.

Zastosowanie penicylin jest szerokie. Stosuje się je przeciwko wielu różnym infekcjom i chorobom, w tym anginie, zapaleniu płuc, zapaleniu ucha środkowego, zapaleniu zatok, a także przeciwko kile.

Jeśli potrzebujesz recepty online, możesz ją otrzymać tutaj:
https://receptaulekarza.pl/p/konsultacja-lekarska-online-u-internisty-z-mozliwoscia-wystawienia-e-recepty/

---

Szybka e recepta online: wypełnij formularz, zapłać, otrzymaj kod e recepty

---

Cefalosporyny, czyli kolejne generacje nowoczesnych antybiotyków

Cefalosporyny to kolejna generacja antybiotyków. Mają działanie podobne do penicylin i są zwykle dobrze tolerowane. Przepisuje się je zwykle, gdy penicyliny o szerokim spektrum działania nie mogą być stosowane z powodu alergii.

Ta klasa antybiotyków sama w sobie też obejmuje kilka grup (określanych też jako generacje), z których niektóre dzielą się dodatkowo ze względu na zawarte substancje czynne. Grupa (Generacja) 1 obejmuje np. cefaklor, cefaleksyna i cefazolina. Do Grupy 2 zalicza się np. cefuroksym, do Grupy 3 cefixime, cefpodoxime, cefotaksym, ceftriakson, czy ceftazidime. Grupa 4 to m. in. cefepim, zaś Grupa 5 to np. Ceftarolina.

W zależności od tego, do której grupy należą, preparaty te mają określone właściwości. Te z grupy 1 są skuteczne głównie przeciwko bakteriom gram-dodatnim, takim jak gronkowce i paciorkowce. Stosuje się je np. w przypadku drobnych infekcji ran lub chorób układu oddechowego. Cefalosporyny z wyższych grup są coraz bardziej skuteczne wobec zarazków gram-ujemnych. Należą do nich na przykład Klebsiella, Salmonella, Shigella lub bakteria jelitowa E. coli, powodująca niekiedy zapalenie dróg moczowych. Antybiotyki cefalosporynowe z grup 3, 4, 5 są również stosowane przez lekarzy w przypadku ciężkich chorób, takich jak ostre zapalenie płuc lub zapalenie opon mózgowych, a także bakteryjne zatrucie krwi, czyli sepsa.

W przypadku łagodnych infekcji, leczonych ambulatoryjnie, antybiotyki podaje się w formie tabletek. W razie klinicznego leczenia ciężkich chorób pacjent w szpitalu często otrzymuje najpierw infuzje, a dopiero potem tabletki. Także w szczególnych przypadkach konieczne jest stosowanie kombinacji antybiotyków.

Makrolidy, tetracykliny, sulfonamidy i inne antybiotyki stosowane zamiast penicyliny

Makrolidy zaburzają metabolizm białek bakteryjnych. Używa się ich w przypadku uczulenia na penicyliny, zwłaszcza te o wąskim spektrum działania, dla których zamiennikiem jest np. erytromycyna. Do makrolidów zalicza się również azytromycynę i roksytromycynę. Z kolei klarytromycyna jest stosowana w leczeniu zapalenia żołądka i wrzodów żołądka wywołanych przez bakterie Helicobacter.

Tetracykliny zakłócają metabolizm białek bakteryjnych. Pochodząca z tej grupy doksycyklina jest np. przepisywana przede wszystkim na infekcje dróg oddechowych, ale także na trądzik.

Sulfonamidy zaburzają syntezę kwasów nukleinowych poprzez zakłócenie cyklu kwasu foliowego. Mają one działanie bakteriostatyczne. W przypadku prostych zakażeń pęcherza moczowego lub zakażeń salmonellą skutecznym lekiem jest na przykład kotrimoksazol — połączenie sulfonamidu i trimetoprimu.

Inhibitory gyrazy atakują materiał genetyczny bakterii i w ten sposób zakłócają ich metabolizm. Inhibitory gyrazy, takie jak chinolony, mają szerokie spektrum działania. Są one przepisywane głównie na infekcje dróg oddechowych i moczowych.

Istnieją także inne rodzaje antybiotyków jak aminoglikozydy (gentamycyna), karbapenemy (imipenem) lub glikopeptydy (wankomycyna lub teikoplanina), stosowane w przypadku najcięższych zakażeń.

Naturalne antybiotyki w naszym domu, leki dostępne bez recepty

To, co rośliny wykorzystują do obrony przed bakteriami, grzybami i wirusami, może również pomóc człowiekowi.

Rośliny jak wszystkie organizmy żywe są narażone na ataki bakterii i innych mikroorganizmów. Dlatego od tysięcy lat chronią się one przed bakteriami, grzybami i wirusami za pomocą specjalnych składników, takich jak olejki eteryczne, substancje gorzkie, czy flawonoidy. Uwalnianie tych substancji nie powoduje wykształcenia się u tych drobnoustrojów odporności.

W przypadku wielu dolegliwości spowodowanych przez bakterie, w pierwszej kolejności można zastosować rośliny lecznicze, których składniki mają działanie bakteriobójcze, tzn. zabijają bakterie, lub bakteriostatyczne, tzn. hamują rozwój bakterii. Znaleziono je w wielu roślinach, np. w postaci olejków eterycznych, olejków gorczycowych, flawonoidów, związków garbnikowych, czy saponin.

Antybiotyki ziołowe, popularne rodzaje naturalnych leków

Bardzo znanym antybiotykiem roślinnym jest tymianek, hamujący rozwój bakterii, wirusów i grzybów. Podobne właściwości posiada eukaliptus. Także nasturcja działa antybakteryjnie dzięki zawartości olejków gorczycowych.

Podobnie jak antybiotyki, tak i rośliny lecznicze dzielą się w zależności od tego, jakiego rodzaju stany zapalne leczą. Dlatego też ich stosowanie wymaga pewnej wiedzy medycznej i fitoterapeutycznej. Szałwia pomaga przy stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Popularny tymianek można stosować przy kaszlu, natomiast żurawina i drzewo sandałowe jest wykorzystywane głównie przy infekcjach dróg moczowych. Kurkuma z kolei regeneruje florę jelitową. Olejek z drzewa herbacianego okaże się skuteczny w zapobieganiu i leczeniu infekcji skórnych. Aloes wykazuje się bardzo korzystnymi właściwościami w procesie gojenia ran, dzięki zawartym w nim substancjom czynnym Streptococcus pyogenes i Staphylococcus aureus.

Czosnek, chrzan i cebula: naturalne antybiotyki?

Najbardziej rozpowszechnionym naturalnym antybiotykiem w polskich domach jest prawdopodobnie czosnek. Ma on wielowiekowe tradycje lecznicze w Europie i Azji. Współcześnie też występuje wiele jego lokalnych odmian hodowlanych. Czosnek został zatwierdzony jako substancja lecznicza przez WHO.

Czosnek jest niezwykle bogaty w mikroelementy i witaminy, jak m.in. wapń, cynk, mangan, witaminy z grupy B oraz witaminę C. Najważniejszą substancją czynną w nim zawartą jest jednak allicyna, będąca organicznym związkiem siarki.

Z uwagi na swoje bakteriobójcze właściwości czosnek stosuje się profilaktycznie, a także przy przeziębieniach i chorobach układu oddechowego. Zawarte w czosnku substancje aktywne skutecznie zwalczają bakterie gronkowca i paciorkowca. Udrażnia on drogi oddechowe. Do tego czosnek obniża ciśnienie krwi, a także reguluje pracę układu pokarmowego, pomagając jednocześnie pozbyć się pasożytów takich, jak tasiemce.

Przyjmuje się go np. w postaci pasty roztartej na kromce chleba, a także w postaci syropu, do którego przygotowania oprócz czosnku potrzebujemy wodę, miód oraz sok z cytryny.

Olejki gorczycowe zawarte w Chrzanie nie tylko działają przeciwinfekcyjnie, zwalczając bakterie i wirusy, ale także mają właściwości przeciwzapalne. W przeprowadzonych testach laboratoryjnych okazały się one skuteczne nawet wobec niektórych odpornych na antybiotyki mikroorganizmów. Tabletki z ekstraktem z chrzanu stosowane w leczeniu ostrych chorób zapalnych oskrzeli oraz w zakażeniach dróg moczowych.

Cebula to stary, sprawdzony sposób na przeziębienia. Herbata z cebuli, w połączeniu z miodem może złagodzić ból gardła i kaszel. Cebulę w postaci okładów stosuje się także w przypadku zapalenia ucha środkowego, co przynosi złagodzenie bólu.

Propolis, szałwia, rumianek, imbir

Propolis, czyli żywica (lub tzw. kit), będąca mieszanką wydzielin pszczół, chroni również przed wirusami i bakteriami. Wykazuje też pewne właściwości przeciwzapalne, przyspieszające gojenie ran i immunostymulujące. Znajduje zastosowanie w chorobach dróg oddechowych, w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, a także przy skaleczeniach i otarciach naskórka.

Propolis konfekcjonowany jest jako spray i krople do pielęgnacji jamy ustnej i gardła, a także pastylki do ssania przeciw bólowi gardła, czy też maść do leczenia opryszczki wargowej, suchej skóry lub świądu.

Olejek eteryczny i garbniki zawarte w szałwii uzupełniają się wzajemnie w działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym. Szałwię stosuje się w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz w kaszlu. Na ogół przepłukuje się nią jamę ustną. Dzięki właściwościom ściągającym (kurczącym), uszczelnia skórę i wspomaga gojenie się stanów zapalnych błon śluzowych. Szałwia jest również sprawdzonym środkiem na obfite pocenie się, na przykład w okresie menopauzy.

Dostępna jest w postaci herbatek i koncentratów do płukania i picia, a także pastylek na gardło do ssania. Na rynku można też nabyć balsamy do dziąseł na bazie szałwii oraz dezodoranty szałwiowe, a także tabletki przeciw nadmiernemu poceniu się.

Z bakteriami skutecznie walczy też rumianek. Do tego wspomaga gojenie się ran oraz łagodzi stany zapalne i skurcze. Na ogół stosuje się go zewnętrznie w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych. Można też przyjmować go w formie inhalacji, zwłaszcza w przypadku zapalnych chorób dróg oddechowych. Apteki oferują także rumiankowe kremy do rąk i pasty do zębów.

Korzeń imbiru ma nie tylko działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne w przypadku infekcji dróg oddechowych, ale także wspomaga krążenie krwi i trawienie oraz zwalcza mdłości. Imbir można spożywać świeżo ścięty jako herbatę lub dodawać jako przyprawę. Na rynku imbir dostępny jest w postaci herbatek, kapsułek i kropli.

Działanie bakteriostatyczne a bakteriobójcze antybiotyków

Jeśli bakterie dostaną się do organizmu i namnożą się, mogą wywołać stan zapalny i uszkodzić narządy. Antybiotyki wspomagają układ odpornościowy organizmu w walce z patogenami wywołującymi choroby. Niektóre antybiotyki zapobiegają namnażaniu się bakterii, inne je zabijają.

Pod względem sposobu działania antybiotyki dzieli się na dwie podstawowe grupy. Pierwszą tworzą antybiotyki o działaniu bakteriostatycznym, które zapobiegają namnażaniu się bakterii, jednak nie zabijają ich. Bakterie przestają się jednak dzielić i rozprzestrzeniać. Do antybiotyków o działaniu bakteriostatycznym zalicza się np. makrolidy, takie jak azytromycyna i erytromycyna, a także tetracykliny, takie jak doksycyklina i klindamycyna.

Drugą grupę tworzą antybiotyki bakteriobójcze, unicestwiające bakterie poprzez rozpuszczanie ich ściany komórkowej w procesie tzw. bakteriolizy. Do grupy bakteriobójczej zalicza się penicyliny, cefalosporyny, fluorochinolony, karbapenemy, aminoglikozydy, fosfomycynę, rifampicynę i metronidazol. Niektóre preparaty posiadają podwójne działanie – bakteriostatyczne i bakteriobójcze, np. linezolid.

Ważne jest by zdać sobie sprawę z różnicy pomiędzy infekcjami bakteryjnymi a wirusowymi. Antybiotyki są skuteczne tylko w przypadku infekcji wywołanych przez bakterie. Zatem pomogą przezwyciężyć takie choroby jak angina, zapalenie opon mózgowych, zapalenie płuc, czy infekcja pęcherza moczowego. Wykazują też pewną skuteczność w walce z niektórymi pasożytami organizmu. Antybiotyki nie są natomiast skuteczne w przypadku zakażeń wywołanych przez wirusy, do których należy większość przeziębień, a także grypa. Tu profilaktycznie stosuje się szczepienia.

Mechanizmy działania antybiotyków

Mechanizmy działania poszczególnych antybiotyków są bardzo różne i skomplikowane. Antybiotyki wpływają w różne procesy organizmu ludzkiego. Dlatego rozróżnia się takie antybiotyki, które zaburzają tworzenie ściany bakteryjnej (np. wankomycyna, antybiotyki beta-laktamowe, takie jak penicyliny, czy cefalosporyny), czy antybiotyki hamujące metabolizm białek (np. makrolidy, tetracykliny, gentamycyna, streptomycyna, czy linezolid).

Do tego wydziela się antybiotyki z grupy inhibitorów, które są ukierunkowane na enzym bakteryjny gyrazę (np. fluorochinolony takie jak ciprofloksacyna, lewofloksacyna, moksyfloksacyna). W końcu ostatnią grupę tworzą antybiotyki powodujące przerwanie nici genetycznej (metronidazol) lub upośledzeni metabolizmu kwasu foliowego patogenu (kotrimoksazol).