Stwardnienie rozsiane: przyczyny, objawy, leczenie.

Stwardnienie rozsianie to złożona i trudna w leczeniu choroba, jeśli chcesz dowiedzieć się o niej więcej, przeczytaj poniższy artykuł:

• Co to jest stwardnienie rozsiane?
• Co powoduje stwardnienie rozsiane?
• Wiek i płeć a SM
• Jakie są czynniki ryzyka
• Jakie są objawy stwardnienia rozsianego?
• Jak sprawdzić, czy cierpimy na stwardnienie rozsiane?
• Różne rodzaje stwardnienia rozsianego
• Stwardnienie rozsiane: złożone mechanizmy patofizjologiczne
• Jak leczy się stwardnienie rozsiane?
• Leczenie nawrotów stwardnienia rozsianego

Co to jest SM, stwardnienie rozsiane?

Jest to choroba, która atakuje centralny układ nerwowy, tj. mózg i rdzeń kręgowy. Każdy z naszych neuronów składa się z ciała komórkowego (swoistej głowy neuronu) i aksonów (gałęzi neuronu), które przenoszą informacje. Aby przyspieszyć przekazywanie tych informacji i chronić neuron, każdy akson otoczony jest osłonką – mieliną.

Stan zapalny wywołany przez chorobę SM prowadzi do rozpadu tej ochronnej błony. Utrudnia to przedostanie się wiadomości, a pozbawiony ochrony akson zaczyna się nieodwracalnie degenerować, aż do śmierci neuronu. Istnieją zatem trzy elementy tej choroby: zapalenie, zniszczenie osłonki mielinowej i degeneracja neuronu.

Stwardnienie rozsiane (z łacińskiego: sclerosis multiplex – SM), bedące przewlekłą zwyrodnieniową chorobą zapalną ośrodkowego układu nerwowego (obejmującą mózg, nerwy wzrokowe, rdzeń kręgowy i móżdżek) jest główną przyczyna nieurazowej niepełnosprawności u osób dorosłych, szczególnie w wieku powyżej 30 lat. W ciężkich przypadkach i w dłuższym okresie czasu, niektórzy pacjenci tracą całkowicie samodzielność i wymagają całodobowej opieki pielęgniarskiej.

Do dziś jest to choroba nieuleczalna i niekiedy skraca życie pacjentów. Leczenie może spowolnić postęp choroby i złagodzić objawy podczas nawrotów.

Co powoduje stwardnienie rozsiane?

Uważa się, że przyczyną stwardnienia rozsianego jest połączenie czynników genetycznych i środowiskowych. To przewlekłe schorzenie rozwija się w nawrotach.

Przyczyna stwardnienia rozsianego nie jest znana, ale jednym z prawdopodobnych wyjaśnień jest to, że ludzie są narażeni we wczesnym okresie życia na działanie wirusa (być może wirusa opryszczki lub retrowirusa) lub nieznanej substancji, która w jakiś sposób wyzwala układ odpornościowy do atakowania własnych tkanek.

SM charakteryzuje się reakcją zapalną organizmu skierowaną przeciwko osłonce mielinowej. Osłonka ta to substancja tłuszczowa otaczająca włókna nerwowe. Chroni te ostatnie i przyspiesza przekazywanie impulsów nerwowych. Reakcja zapalna obejmuje też oligodendrocyty, tj. komórki układu nerwowego, które wytwarzają mielinę. W efekcie pojawiają się blaszki (obszary dotknięte chorobą) demielinizacji.

Stwardnienie rozsiane a wiek i płeć chorych

Stwardnienie rozsiane jest główną przyczyną poważnej nieurazowej niepełnosprawności u młodych dorosłych. Średni wiek pojawienia się objawów to 30 lat.

SM jest często diagnozowane między 25 a 35 rokiem życia i występuje głównie u kobiet (3/4 kobiet). W tej chwili naukowcy nie potrafią jeszcze przekonywująco wyjaśnić korelacji płciowej. Wiemy jednak, że choroby autoimmunologiczne (inna znana choroba z tej grupy to np. tarczyca typu Hashimoto, czy cukrzyca typu 1), do których MS się formalnie zalicza, występują częściej u kobiet. To tak, jakby istniała szczególna podatność kobiecego systemu immunologicznego. Zaobserwowano też, że w czasie ciąży ryzyko wystąpienia ataku SM spada.

Obecnie ponad 2,3 mln osób jest dotkniętych tą chorobą na całym świecie. Stanowi ona tym samym jedną z częściej występujących chorób neurologicznych.

Tajemnicze czynniki ryzyka dla stwardnienia rozsianego?

Mimo, że etiologia choroby pozostaje tajemnicza, zidentyfikowano pewne czynniki ryzyka. Jest nim podatność genetyczna: stwardnienie rozsiane jest chorobą wielogenową. Prowadzone już od lat siedemdziesiątych XX wieku badania wykazały, że w rozwój choroby zaangażowana jest strefa chromosomalna HLA. Od tego czasu zidentyfikowano także inne geny, mające wpływ na rozwój SM, choć ich udział w chorobie pozostaje niewielki. Stwardnienie rozsiane nie jest chorobą dziedziczną, ponieważ wynika z nagromadzenia zmian w kilku różnych częściach genomu ludzkiego.

Kolejnym czynnikiem ryzyka może być zakażenie wirusem Epsteina-Barr (lub opryszczki), który powoduje mononukleozę zakaźną. Wśród specjalistów wirus ten jest uważany za czynnik ryzyka stwardnienia rozsianego, ponieważ wskazują na to badania statystyczne na dużych grupach pacjentów. Okazuje się, że wszyscy pacjenci z SM są pozytywni dla tego właśnie wirusa. Aż 95% przebadanych nie cierpiących na SM jest tymczasem niezakażonych wirusem Epsteina-Barra.

Nie są to jednak jedyne prawdopodobne czynniki ryzyka. Niektóre badania sugerują, że także palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania na SM. Ponadto niedobór witaminy D, spowodowany niską ekspozycją na słońce jest prawdopodobnym czynnikiem ryzyka. Badania potwierdzają pewną korelację pomiędzy ryzykiem rozwoju SM a niskim poziomem melatoniny. W końcu również otyłość w młodym wieku zwiększa ryzyko zachorowania na SM. Niedobór niektórych kwasów tłuszczowych w organizmie to inny hipotetyczny powód zwiększenia się statystycznego prawdopodobieństwa rozwoju stwardnienia rozsianego. Badania wykazały, że pacjenci z SM mają niski poziom kwasu oleinowego, zaliczanego do grupy jednonienasyconych kwasów tłuszczowych.

Stwardnienie rozsiane, jakie są typowe objawy?

Jest to choroba autoimmunologiczna. Stwardnienie rozsiane jest chorobą, w której w ośrodkowym układzie nerwowym tworzą się blaszki miażdżycowe na skutek zniszczenia mieliny. Zniszczenia te są widoczne na badaniu rezonansem magnetycznym.

Objawy zależą od umiejscowienia blaszek miażdżycowych w ośrodkowym układzie nerwowym. Już na początkowym etapie rozwoju choroby możliwe są zaburzenia funkcji czuciowych, ruchowych lub wzrokowych. Powszechne są zaburzenia czucia, które często są pierwszymi objawami choroby. Chodzi o drętwienie, mrowienie w kończynach, uczucie wody płynącej po skórze czy uczucie posiadania pajęczyny na twarzy.

U osób ze stwardnieniem rozsianym (SM) występuje także znaczące obniżenie ostrości wzroku. Na początku widzenie pacjenta jest zamazane, jakby przed oczami znajdowała się szarawa zasłona. Kolory wydają się być mniej skontrastowane, wyblakłe, niemal pastelowe (szczególnie czerwień).

Jak sprawdzić, czy cierpimy na stwardnienie rozsiane?

Należy jednak uważać, by nie wpadać w panikę przy pierwszych oznakach stwardnienia rozsianego. Jeśli te objawy wystąpią tylko przejściowo i trwają np. kilka minut, a także jeśli są zlokalizowane w tym samym miejscu organizmu, nie ma na ogół powodu do obaw. Jeśli jednak objawy te utrzymują się przez kilka dni, a nawet tygodni, należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym, który w razie wątpliwości może skierować pacjenta do neurologa.

Diagnoza stwardnienia rozsianego jest zwykle stawiana przez neurologa. Można ją stwierdzić już przy pierwszym ataku, na podstawie pojedynczego badania rezonansem magnetycznym.

Diagnoza opiera się ona na dokładnym wywiadzie, badaniu klinicznym i badaniach dodatkowych (rezonans magnetyczny, nakłucie lędźwiowe, badania krwi).

Różne rodzaje stwardnienia rozsianego

Istnieją cztery główne typy stwardnienia rozsianego, przy czym postępujące badania naukowe pozwolą w przyszłości na jeszcze bardziej dokładną klasyfikację poszczególnych odmian choroby, a dzięki temu na zoptymalizowanie terapii i dopasowanie jej do specyfiki danego przypadku pacjenta.

Postać łagodna SM rozwija się poprzez bardzo długo rozłożone w czasie ataki. Niekiedy pomiędzy dwoma atakami może upłynąć nawet 10 lat. Czasami u pacjentów występuje tylko jeden atak.

Postać nawracająco-remitująca SM to najczęstsza postać, występująca u aż 85% pacjentów z SM. Choroba rozwija się poprzez nawroty, po których następują remisje. W okresach remisji, mielina częściowo reformuje się wokół włókien. Nawroty choroby mogą jednak pozostawić po sobie skutki uboczne. Ta forma jest mniej lub bardziej upośledzająca w zależności od stopnia nasilenia. Określa się ją mianem „aktywnej”, gdy ataki są częste; kwalifikuje się ją jako „bardzo aktywną”, gdy nawroty są odporne na leczenie lub gdy pacjent doświadcza co najmniej dwóch upośledzających nawrotów w ciągu tego samego roku, w wyniku których jego stan ulega drastycznemu pogorszeniu.

Forma progresywna SM rozwija się niekorzystnie od pierwszego ataku. Objawy są stałe i pacjent nie doświadcza wyciszenia. Ewolucja jest powolna, ale ciągła.

W końcu postać tzw. remitentna postępująca (zwana również postacią wtórnie postępującą) pojawia się około 10 do 20 lat po wystąpieniu pierwszych objawów. Tym razem jednak objawy pozostają i powoli rozwijają się w pełny obraz chorobowy, nie ustępując już.

Stwardnienie rozsiane: złożone mechanizmy patofizjologiczne

W stwardnieniu rozsianym, układ odpornościowy błędnie atakuje własne komórki w centralnym układzie nerwowym. Dlatego właśnie choroba ta nazywana jest autoimmunologiczną.

Mechanizmy związane z tą chorobą nie są jeszcze w pełni poznane, ale ostatnie badania wykazały nieprawidłową obecność pewnych komórek układu odpornościowego, limfocytów T i B, w mózgu i rdzeniu kręgowym. Naukowcy sugerują, że komórki B są zaangażowane w mechanizmy patofizjologiczne SM.

Przebieg stwardnienia rozsianego jest nieprzewidywalny. Może to prowadzić do stanu bardzo silnego uzależnienia od środków medycznych i opieki. Postać postępująca może mieć dodatkowe nawroty, podczas których objawy nasilają się.

Nawracająco-remitująca postać SM rozwija się bez efektów ubocznych, średnio przez 10 do 15 lat, po czym pacjent zachowuje już pewien stopień niepełnosprawności po każdym nawrocie. Podczas tego postępu niepełnosprawności, nawroty choroby trwają nadal, mimo że często są rozłożone w czasie.

Jak leczy się stwardnienie rozsiane?

Obecnie nie ma lekarstwa na SM. Jednak w ciągu ostatnich dziesięciu lat dokonał się niesamowity postęp w rozwoju leków, które oferują lepszą jakość życia dla pacjentów. Obecnie istnieje ponad 15 terapii przeciwzapalnych (zwalczających stan zapalny układu nerwowego), które zmniejszają częstotliwość nawrotów w pierwszej fazie choroby.

Jednak po kilku latach progresji choroby, większość pacjentów przechodzi w drugą fazę (zwaną wtórnie postępującą). Nawroty choroby zastępuje uporczywa niepełnosprawność. I w tej właśnie fazie choroby leczenie jest na chwile obecną daleko niewystarczające.

Cały czas prowadzone są badania genetyczne i farmaceutyczne. W minionych latach naukowcy znaleźli sposób na stymulowanie naprawy mieliny, uszkodzonej przez stwardnienie rozsiane. Jest zatem nadzieja, że w przyszłości pacjenci otrzymają lepsze wsparcie także w drugim cięższym etapie choroby.

Leczenie nawrotów stwardnienia rozsianego

Leczenie stwardnienia rozsianego opiera się na opiece psychologicznej, zaraz po ogłoszeniu diagnozy, jak również na podstawowym leczeniu. Leki są dodawane podczas nawrotów choroby.

Leczenie polega na podawaniu dożylnych kortykosteroidów przez trzy do pięciu dni, zwykle w szpitalu, w czasie nawrotów choroby. Mogą być dodane także inne leki.

Współcześnie podstawowe metody leczenia stwardnienia rozsianego to terapie, które spowalniają rozwój choroby i zapobiegają nawrotom. Są one prowadzone w oparciu o immunomodulatory, interferony i peginterferony (beta-1a i beta-1b) oraz octan glatirameru. Z kolei Teriflunomid jest stosowany w nawracającym SM. Leki immunosupresyjne (mitoksantron, natalizumab, fingolimod) są stosowane jako leczenie drugiego rzutu, jeśli immunomodulatory zawodzą lub są przeciwwskazane. Ważną role w terapii odgrywają także przeciwciała monoklonalne (alemtuzumab, ocrelizumab, fumaran dimetylu).

Praktykuje się też iniekcje toksyny botulinowej lub baklofenu za pomocą pompy domózgowej, w celu złagodzenia zaburzeń ruchowych, a także leki antyspastyczne (środki zwiotczające mięśnie). Te ostatni są wskazane w przypadku skurczów mięśni. Kolejną grupą są leki antycholinergiczne lub alfa-blokery, podawane w celu zmniejszenia nieprawidłowości w oddawaniu moczu. W końcu chorzy na SM otrzymują też leki przeciwbólowe (paracetamol, ibuprofen itp.) lub przeciwpadaczkowe w celu złagodzenia bólu.

Czego potrzeba jeszcze choremu na SM?

Inne paliatywne metody leczenia stwardnienia rozsianego to psychoterapia i/lub leki przeciwdepresyjne.

Pacjenci korzystają także z usług fizjoterapeutów, logopedów lub terapeutów zajęciowych.

Ogromie ważna jest pomoc ze strony rodziny i przyjaciół oraz stowarzyszeń osób chorych na stwardnienie rozsiane.

Osobom dotkniętym zaawansowanym SM należy zapewnić stałą opiekę medyczną i pomoc finansową, ponieważ choroba ta może powodować niepełnosprawność, która eliminuje możliwość pracy zarobkowej oraz z czasem utrudnia samodzielne funkcjonowanie. Osoby ze stwardnieniem rozsianym muszą być regularnie monitorowane przez lekarza specjalistę.

Jak można odbudować mielinę?

Amerykańscy naukowcy pracują obecnie nad związkiem zdolnym do stymulowania naprawy mieliny, biologicznej błony, która owija się wokół aksonów – przedłużenia komórki nerwowej, tworząc osłonę.

Jedną z obecnie opracowywanych strategii jest promowanie spontanicznej interwencji lub przeszczepu komórek Schwanna, tj. komórek odpowiedzialnych za produkcję mieliny w obwodowym układzie nerwowym, w celu remielinizacji aksonów w ośrodkowym układzie nerwowym.

Jak można naturalnie leczyć stwardnienie rozsiane?

Dieta niezbędna do zmniejszenia objawów stwardnienia rozsianego, sprowadza się do kilka podstawowych porad: jedz mniej, wybierz odpowiednie tłuszcze, unikaj mleka i glutenu, stosuj dietę opartą głównie na roślinach, upewnij się, że masz dobrą podaż witamin i minerałów.

Witamina D jest niezbędnym składnikiem odżywczym, któremu poświęca się coraz więcej uwagi w kontekście stwardnienia rozsianego. Witamina ta występuje w dwóch formach: D2 i D3 (jest to odpowiednio ergokalcyferol i cholekalcyferol).

Seks ze stwardnieniem rozsianym?

Chroniczne zmęczenie, problemy z oddawaniem moczu lub uciążliwy ból, mogą również zmniejszyć pożądanie seksualne. Ale ludzie z SM mogą mieć satysfakcjonujące życie seksualne dzięki ukierunkowanemu leczeniu ich objawów. Proste rozwiązania mogą wystarczyć, aby poprawić sytuację.

Jakie są bóle związane ze stwardnieniem rozsianym?

Ból neuropatyczny, związany ze zmianami w centralnym układzie nerwowym przejawia się głównie poprzez pieczenie, mrowienie, drętwienie, napięcie, itp., ból kostno-stawowy.

Bóle powstają też na skutek problemów z chodzeniem i zapalenia ścięgien, itp.

Stwardnienie rozsiane jest chorobą, która oprócz upośledzenia ruchowego może powodować również zaburzenia funkcji poznawczych (wzrokowych, dotykowych, słuchowych). Oznacza to, że pacjent cierpi dodatkowo w interakcjach społecznych.

Więcej komplikacji, wynikających z SM

Chociaż niektórzy pacjenci doświadczają tylko jednego nawrotu choroby, SM jest zwykle chorobą trwającą całe życie. To czasami powoduje komplikacje. Poważna niepełnosprawność fizyczna może prowadzić do całkowitej utraty niezależności.

Inne powikłania to zakażenia układu oddechowego, odleżyny, dementi, zaburzenia psychiatryczne, takie jak depresja.

Czy ludzie umierają na stwardnienie rozsiane?

Stwardnienie rozsiane jest chorobą, która nie powoduje śmierci. Nieznacznie skraca jednak długość życia. Ogólnie można powiedzieć, że średnia długość życia wszystkich chorych na SM jest o 6-7 lat krótsza niż średnia dla całej populacji.