Leki na raka i ich działanie, czyli chemioterapia.

W niniejszym artykule omówiono popularne leki na raka i ich działanie:

• Atakowanie podziału komórek
• Działanie ogólnoustrojowe
• Chemioterapia systemowa
• Mechanizm działania i różnorodność leków
• Kiedy podawana jest chemioterapia?
• Jak działa chemioterapia?
• Konsekwencje chemioterapii. Kłopoty z trawieniem, wypadanie włosów i inne
• Nowe precyzyjne leki cytostatyczne
• Naturalne metody leczenia raka
• Terapia enzymatyczna
• Oczyszczanie jelit w przypadku raka
• Wtórne związki roślinne i inne popularne lekarstwa przeciw nowotworom

Twórcą chemioterapii w szerszym tego słowa znaczeniu (obejmującym nie tylko zwalczanie nowotworów ale i innych chorób i bakterii) jest Paul Ehrlich (1854-1915), laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny z 1908 r. Jego metoda testowania naturalnych substancji czynnych pod kątem ich działania, a następnie wytwarzania ich syntetycznie, została zastosowana na początku XX wieku do opracowywania leków przeciwnowotworowych.

Zgodnie z początkowymi założeniami i analogicznie do chemioterapii selektywnej kierowanej przeciwko czynnikom zakaźnym takim jak bakterie czy grzyby, naukowcy przewidywali, że powstaną leki działające zabójczo na komórki nowotworowe, które zarazem nie naruszałyby zdrowych komórek. Technologia ta okazała się bardziej skomplikowana, niż początkowo zakładano. Do dzisiaj pozostaje ona wyzwaniem dla naukowców pracujących nad lekami antynowotworowymi.

Niestety, nadal nie ma uniwersalnego lekarstwa na raka. Wydaje się, że to raczej połączenie różnych strategii leczenia może ostatecznie doprowadzić do wyleczenia lub przynajmniej długich faz bez raka. Dlatego leki na raka występują w wielu różnych formach. Oczywiście istotną rolę odgrywa agresywność choroby.

Leki na raka, chemioterapia polegająca na atakowanie podziału komórek

Obecnie chemioterapia jest rozumiana węziej tj. jako leczenie nowotworów złośliwych za pomocą substancji chemicznych, które zakłócają cykl podziału komórek nowotworowych. Nazywa się je chemioterapeutykami lub cytostatykami, co pochodzi z języka greckiego: kytos to komórka, a statikos to powstrzymywać.

Substancje czynne skierowane są przede wszystkim przeciwko materiałowi genetycznemu komórek, które znajdują się w fazie namnażania i są aktywne w podziale.

Zdrowe komórki również dzielą się i rozmnażają, dlatego mogą być atakowane przez leki cytostatyczne. Jednak ich działanie jest szczególnie intensywne w komórkach, które dzielą się często i bardzo szybko. Ponieważ tempo podziału komórek wielu rodzajów nowotworów jest bardzo wysokie, znajdują się one z reguły w fazach podziału częściej niż normalne komórki organizmu i dlatego są bardziej podatne na działanie leków cytostatycznych.

Leki na raka działają na cały organizm

W przeciwieństwie do chirurgii i radioterapii, chemioterapia lekami umożliwia leczenie „systemowe”, tzn. takie, które działa na cały organizm.

Substancje czynne, podawane w postaci tabletek, zastrzyków lub infuzji, są rozprowadzane w różnych organach i w ten sposób mogą dotrzeć do potencjalnie rozproszonych komórek nowotworowych i je zniszczyć. Wyjątkiem jest mózg, do którego ze względu na tzw. barierę krew-mózg mogą przenikać tylko niektóre cytostatyki.

Chemioterapia systemowa

Chemioterapia systemowa – w odróżnieniu od skutecznych jedynie miejscowo metod chirurgii i radioterapii – umożliwia leczenie zaawansowanych stadiów raka, w których powstały już guzy dodatkowe, tzw. przerzuty.

Chemioterapia jest jednak stosowana również jako wsparcie innych metod terapeutycznych we wczesnych stadiach choroby nowotworowej. Wiele nowotworów tworzy we wczesnym stadium małe guzy córki, tzw. mikroprzerzuty, które nie są jeszcze widoczne za pomocą dostępnych metod obrazowania. Można je natomiast zlokalizować i zniszczyć za pomocą chemioterapii.

Możliwa jest również chemioterapia miejscowa, w której leki cytostatyczne działają bezpośrednio na tkankę nowotworową. Jednym z przykładów jest tzw. chemoembolizacja przeztętnicza (TACE). W tym przypadku substancje czynne są kierowane przez tętnicę wątrobową do wątroby i tam mogą działać przeciwko rakowi wątroby lub przerzutom do innych organów.

Leki na raka wykorzystują różne mechanizmy podziału komórek

We współczesnej terapii nowotworów istnieje ponad 50 różnych leków, które hamują podział komórek (cytostatyki). Różne klasy leków atakują komórki nowotworowe na różnych etapach cyklu komórkowego. Dlatego podczas leczenia często łączy się ze sobą kilka substancji, aby w różnych fazach dotrzeć do jak największej liczby komórek nowotworowych.

Leki o właściwościach alkilujących należą do najstarszych przedstawicieli leków cytostatycznych stosowanych w walce z nowotworami. Łączą się one z materiałem genetycznym (DNA) jądra komórkowego. W rezultacie nici jądra albo ściśle się ze sobą łączą, albo rozpadają. W ten sposób zapobiega się przekazywaniu informacji genetycznej podczas podziału komórki. Przedstawicielem środków alkilujących jest cyklofosfamid.

Z kolei antymetabolity przypominają substancje endogenne i dlatego są włączane do procesów metabolicznych. Normalny podział komórek zostaje w ten sposób przerwany. Przedstawicielami antymetabolitów są metotreksat, 5-fluorouracyl, gemcytabina i kapecytabina.

Kolejną ważną grupą są antracykliny. Otrzymuje się je z bakterii o nazwie Streptomyces. Zaburzają one strukturę DNA i RNA w jądrze komórkowym. Rozbijają materiał genetyczny komórek nowotworowych i zmieniają błonę komórkową. Działają one zatem również poza fazami podziału komórek. To sprawia, że są one szczególnie skuteczne, ale posiadają również silne oddziaływanie uboczne. Reprezentantami antracyklin są doksorubicyna i epirubicyna.

Taksany, produkowane z kory cisu, a więc należące do ziołowych leków cytostatycznych, działają w komórkach na tzw. mikrotubule. Kiedy komórka się dzieli, zapewniają one równomierne rozłożenie materiału genetycznego pomiędzy dwiema komórkami córkami. Taksany usztywniają filamenty (tj. włókna białkowe znajdujące się w cytoplazmie, odpowiadające za rozmieszczenie organelli w komórce) mikrotubul i w ten sposób praktycznie zatrzymują podziały komórkowe. Przedstawicielami tej klasy leków są paklitaksel i docetaksel.

Jeszcze inny rodzaj leków przeciwnowotworowych to alkaloidy Vinca, nazywane również truciznami wrzecionowatymi. Działają one również na mikrotubule i w ten sposób hamują procesy podziału komórek. Przedstawicielami alkaloidów Vinca są winblastyna i winkrystyna.

Kiedy podawana jest chemioterapia? Leki na raka towarzyszą innym formom terapii antynowotworowej

W przypadku większości nowotworów złośliwych leki zapobiegające podziałowi komórek są łączone z innymi procedurami, takimi jak chirurgia lub radioterapia. Chemioterapia wspomagająca tj. adjuwantowa jest aplikowana po operacji lub naświetlaniu. Jej celem jest zwalczanie wszelkich pozostałości guza i przerzutów. Chemioterapia może być również podawana przed operacją lub radioterapią. Ta tzw. neoadjuwantowa chemioterapia ma na celu przede wszystkim zmniejszenie rozmiarów guza, co powinno zapewnić lepszy punkt wyjścia do dalszego leczenia.

Szczególną formą leczenia jest tak zwana wysokodawkowa chemioterapia z przeszczepem komórek macierzystych w białaczce. W tym przypadku chory szpik kostny pacjenta jest niszczony przy pomocy szczególnie intensywnej chemioterapii. Następnie pacjent otrzymuje zdrowe komórki macierzyste krwiotwórcze od dawcy (allogeniczne przeszczepienie komórek macierzystych) lub własne komórki macierzyste oczyszczone z chorych komórek (autologiczne przeszczepienie komórek macierzystych). Terapia powiedzie się, jeśli komórki te osadzą się w szpiku kostnym i namnożą.

Jak działa chemioterapia?

Sposób i rodzaj podawanej chemioterapii zależy od wielu czynników i musi być ustalany indywidualnie dla każdego pacjenta. Często stosuje się nie tylko jeden lek, ale kombinację kilku cytostatyków o różnych mechanizmach działania. Ma to na celu zoptymalizowanie sukcesu leczenia przy jednoczesnej minimalizacji skutków ubocznych.

Chemioterapia jest przeprowadzana w odstępach czasu, tzw. cyklach, w których fazy leczenia przeplatają się z przerwami w leczeniu. W cyklu leki cytostatyczne podawane są przez jeden lub kilka dni z rzędu. Potem następuje kilkudniowa, kilkutygodniowa lub kilkumiesięczna przerwa w leczeniu. Podczas przerwy w trapi organizm ma możliwość regeneracji uszkodzonych tkanek, które zwykle szybciej wracają do zdrowia po chemioterapii niż tkanka nowotworowa. Przeciętnie przeprowadza się od czterech do sześciu cykli.

Konsekwencje chemioterapii. Kłopoty z trawieniem, wypadanie włosów i inne

Niszczące komórki działanie chemioterapii nie dotyczy tylko komórek nowotworowych, ale także wszystkich innych komórek, które w naturalny sposób szybko się dzielą, na przykład komórek błony śluzowej, cebulek włosowych czy szpiku kostnego.

Konsekwencją są zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, takie jak zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, nudności, wymioty, utrata apetytu, biegunka i bóle brzucha, zmiany w obrazie krwi z niedokrwistością, zaburzeniami krzepnięcia krwi i zwiększonym ryzykiem infekcji (spadek liczby białych krwinek). Ponadto musimy spodziewać się wypadania włosów, uporczywego zmęczenie, osłabienia koncentracji i pamięci, zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet, uszkodzenie gonad i upośledzenie zdolności do rozmnażania u kobiet i mężczyzn oraz zwiększonego ryzyka wystąpienia innych nowotworów.

Działania niepożądane mogą wystąpić w ciągu kilku godzin lub dni od rozpoczęcia leczenia, ale także po miesiącach, a nawet latach. To, jakie działania niepożądane wystąpią i w jakim stopniu, zależy od tego, jakie leki cytostatyczne są stosowane, w jakich dawkach i jak długo trwa leczenie. Ważną rolę odgrywa również ogólny stan zdrowia pacjenta. Obecnie wielu skutkom ubocznym można zapobiec lub przynajmniej je złagodzić poprzez odpowiednie działania towarzyszące (terapia wspomagająca). Na przykład, istnieją obecnie leki, które zapobiegają nudnościom i wymiotom lub wspomagają regenerację komórek krwi.

Nowe precyzyjne leki cytostatyczne

Obecnie opracowywane są i testowane klinicznie nowe leki cytostatyczne, które mają mieć szczególnie selektywne działanie. Działają one głównie na komórki nowotworowe, pozostawiając zdrowe komórki w dużej mierze nietknięte. Jednym z przykładów są enkapsulowane leki cytostatyczne o ściśle ukierunkowanym działaniu. Kapsułki mogą być „otwarte” wyłącznie przez enzymy typowe dla komórek nowotworowych. Dopiero wtedy uwalniana jest trucizna komórkowa tj. lek cytostatyczny.

Poprawy oczekuje się również w tzw. badaniach optymalizacji terapii. Naukowcy określają, które leki cytostatyczne muszą być łączone ze sobą i w jaki sposób, aby działały skutecznie i z niewielkimi efektami ubocznymi.

Naturalne metody leczenia raka

Rak jest chorobą zagrażającą życiu, ale nie jest nieuleczalny. Nawet ciężki przebieg choroby może mieć ostatecznie pozytywny dla pacjenta finał. Oprócz chirurgii, chemioterapii i radioterapii, istnieją też metody leczenia z dziedziny ziołolecznictwa, które stają się coraz bardziej popularne, ponieważ rzadko powodują skutki uboczne.

Fitoterapia (ziołolecznictwo) oferuje wiele możliwości łagodnego leczenia. Przed pojawieniem się klasycznej medycyny fitoterapia była prawie jedyną skuteczną metodą leczenia chorób. Podstawą jest to, że rośliny zawierają substancje czynne, które mogą mieć działanie lecznicze. Do najważniejszych roślin stosowanych przeciwrakowo należą szałwia i koci pazur. Także ostropest plamisty, pieprz kapuściany i trawa srebrnowłosa są uważane za skuteczne w walce z rakiem.

Jednym z najbardziej znanych i popularnych fitoterapeutycznych środków przeciwnowotworowych jest jemioła. Terapia ta ma długą tradycje. Nie ma wprawdzie jednoznacznych dowodów na jej skuteczność, jednak wielu użytkowników, lekarzy i alternatywnych praktyków jest przekonanych o istnieniu takiej skuteczności. Są przesłanki, że w wyniku leczenia może poprawić się przynajmniej jakość życia osób dotkniętych chorobą. Preparaty wstrzykiwane są pod skórę (podskórnie). Pacjenci lub ich bliscy mogą to zrobić samodzielnie po udzieleniu instruktażu.

---

Szybka e recepta online: wypełnij formularz, zapłać, otrzymaj kod e recepty

---

Terapia enzymatyczna

Terapia enzymatyczna może pomóc w zapobieganiu lub przynajmniej spowolnić powstawanie przerzutów. Z tego powodu metoda ta znalazła zastosowanie również w terapii nowotworów. Podawane enzymy zmniejszają gęstość cząsteczek i w ten sposób utrudniają powstawanie przerzutów. Chodzi jednak również o to, aby enzymy sprawiły, że komórki nowotworowe staną się widoczne dla układu odpornościowego.

Enzymy mają również działanie przeciwzapalne i przyspieszają redukcję obrzęków. Poprawiają one również gojenie się ran i łagodzą skutki uboczne chemioterapii. Stosowane enzymy to głównie te, które są w stanie rozłożyć białka. Wysoko oczyszczone enzymy pochodzą z trzustki zwierząt, z ananasa i papai.

Oczyszczanie jelit w przypadku raka

Układ odpornościowy organizmu znajduje się w jelitach. Choroby, przyjmowanie leków, dieta uboga w błonnik, stres i brak ruchu to tylko niektóre z czynników, które osłabiają jelita, a tym samym układ odpornościowy.

W kontekście choroby nowotworowej rehabilitacja jelitowa jest więc środkiem pomocniczym i wspierającym. Jednak zdrowe jelita odgrywają również ważną rolę w profilaktyce. Na przykład, ryzyko zachorowania na raka jelita grubego znacznie wzrasta, jeśli funkcjonowanie jelit jest zaburzone.

Wtórne związki roślinne i inne popularne lekarstwa przeciw nowotworom

Wtórne związki roślinne znajdują się w wielu pokarmach roślinnych. Ich działanie antyoksydacyjne pomaga organizmowi zwalczać wolne rodniki i aktywnie przeciwdziałać substancjom rakotwórczym. Spożywanie tych roślin przynosi szczególne korzyści jelitom, jamie ustnej, gardłu i płucom. Ludzie, którzy stosują dietę bogatą w rośliny, są mniej narażeni na rozwój raka. Szczególnie polecane są pomidory, papryka, kapusta włoska, melony, dynia, a także orzechy, nasiona roślin, rośliny strączkowe i soja.

Przeczytaj także:

• Jak zmniejszyć ryzyko raka piersi?
• Terapia antynowotworowa, jakie ryzyko jest z nią związane?
• Organizacje pacjentów pomagające w chorobach onkologicznych: Ogólnopolska Federacja Onkologiczna