Zespół suchego oka. Przyczyny, objawy i leczenie

Dolega ci zespół suchego oka? Przeczytaj poniższy artykuł:

• Suchość oczu – zespół Sicca. Co to jest i z czego wynika?
• Podatność na występowanie zespołu suchego oka. Przyczyny cywilizacyjne i choroby towarzyszące
• Bezpośrednie przyczyny i mechanizm suchości oczu
• Znaczenie filmu łzowego
• Czym objawia się zespół suchego oka?
• Wiek i hormony a podatność
• Dieta a podatność na suche oko
• Wpływ soczewek kontaktowych i leków na Sicca
• Suchość oka jako efekt uboczny urazów i chorób
• Diagnostyka suchego oka
• Środki stosowane w łagodzeniu objawów suchości oczu
• Zapobieganie suchości oczu

Suchość oczu – zespół Sicca. Co to jest i z czego wynika?

Jeśli oczy pieką, swędzą, a nawet bolą i są zaczerwienione, może za tym stać choroba suchego oka, inaczej tzw. zespół Sicca. Zaburzenie to dotyczy mechanizmu zwilżania powierzchni oka. Jest ono spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem tzw. filmu łzowego.

Z zespołem suchego oka mamy do czynienia w sytuacji, gdy oczy produkują zbyt mało płynu łzowego, lub gdy płyn łzowy zbyt szybko umyka z gałki ocznej. To ostatnie zdarza się najczęściej z powodu niekorzystnego składu tzw. filmu łzowego, rozprowadzanego za pomocą mrugnięć. Przeciętny człowiek mruga bezwiednie około 10 do 15 razy na minutę.

Film łzowy to cienka warstwa ochronna powlekająca gałkę oczną. Składa się z trzech warstw: śluzowej, wodnistej i tłuszczowej. Warstwa śluzu, zwana przez specjalistów warstwą mucyn, leży bezpośrednio na powierzchni oka i zapewnia między innymi dobre przyleganie filmu łzowego. Łączy się ona ze znajdującą się nad nią warstwą wodną, która stanowi główną część filmu łzowego. Warstwa tłuszczowa leży natomiast na warstwie wodnistej i spowalnia odparowywanie płynu łzowego. Aby film łzowy pozostał stabilny, skład poszczególnych warstw oraz ich rozmieszczenie na powierzchni oka muszą być prawidłowe.

Zespół Sicca jest przewlekłą chorobą oczu, która wymaga długotrwałego leczenia objawowego. Dyskomfort spowodowany tą chorobą znacząco wpływa na jakość życia pacjenta, a zwłaszcza pogarsza komfort pracy biurowej.

Podatność na występowanie zespołu suchego oka. Przyczyny cywilizacyjne i choroby towarzyszące

Zespół Sicca jest najczęstszą chorobą oczu na świecie. W zależności od kraju, od 20% do nawet 50% pacjentów okulistycznych, ma zdiagnozowane suche oko.

Liczba osób dotkniętych tym problemem wzrasta, co związane jest z przyczynami tego schorzenia, mającymi związek z postępem i zmianami technologicznymi. Chodzi tu zwłaszcza o wielogodzinną pracą przy monitorach, użytkowanie smartfonów, przesiadywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach i samochodach.

Suche oko może być również wywołane przez inne negatywne czynniki zewnętrzne jak: promieniowanie UV, spaliny samochodowe, czy dym papierosowy. Zanieczyszczenia te obciążają oczy wolnymi rodnikami, uszkadzając film łzowy. Wiatr i ogólnie niska wilgotność powietrza również sprzyjają suchości oczu.

Na liście czynników wywołujących Sicca znajdują się też choroby oczu (np. wady powiek), dermatologiczne lub neurologiczne, niedobór witaminy A, zabiegi chirurgiczne na oku lub przyjmowanie niektórych leków. Zespół Sicca może również wystąpić u pacjentów z takimi schorzeniami jak przewlekłe zapalenie wielostawowe (i inne schorzenia na tle reumatycznym) lub cukrzyca.

Bezpośrednie przyczyny i mechanizm suchości oczu

Przyczyny suchości oczu mogą być bardzo różne. Najczęstszą przyczyną bezpośrednią jest zbyt duże odparowywanie filmu łzowego. Brak płynu łzowego jest raczej rzadki i zwykle występuje jako forma mieszana z nadmiernym parowaniem. Gdy film łzowy jest uszkodzony lub go brakuje, wrażliwy organ (oko) pozostaje narażony na działanie środowiska bez ochrony. W wyniku tego na powierzchni oka rozwija się stan zapalny.

Główną przyczyną nadmiernego parowania filmu łzowego jest z kolei nieprawidłowe funkcjonowanie tzw. gruczołów łojowych Meiboma, które produkują warstwę lipidową (tłuszczową) filmu łzowego. Jeśli warstwa lipidowa jest zaburzona, film łzowy może szybciej wyparować.

Zmniejsza to drastycznie częstotliwość mrugania powiekami lub oko nie zamyka się całkowicie podczas mrugania, przez co film łzowy nie może być rozprowadzany.

W zamkniętych pomieszczeniach film łzowy wyparowuje jeszcze szybciej z powodu suchego powietrza grzewczego lub klimatyzacji. Dym i wszelkiego rodzaju przeciągi mogą również osłabić zwilżanie powierzchni oka.

Znaczenie filmu łzowego

Film łzowy odgrywa decydującą rolę w prawidłowym funkcjonowaniu oczu. Sprawia, że światło załamuje się równomiernie na powierzchni oka.

Film łzowy służy jako środek nawilżający, dzięki czemu powieki mogą gładko przesuwać się po rogówce i spojówce. Ponadto film łzowy zaopatruje rogówkę w tlen i substancje odżywcze. Jest to konieczne, ponieważ rogówka nie posiada naczyń krwionośnych.

Ochronna funkcja filmu łzowego sprowadza się do tego, że spłukuje on z powierzchni oka zarazki, substancje drażniące i ciała obce. Chroni zarazem przed innymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak wiatr, ciepło lub zimno.

Ponadto, płyn łzowy zawiera pewne białka, które mają działanie antybakteryjne i są uważane za część systemu obrony immunologicznej.

---

Konsultacje z lekarzem online z możliwością wystawienia e recepty

---

Czym objawia się zespół suchego oka?

Oprócz wynikającego z samej nazwy schorzenia uczucia suchości symptomami są także pieczenie i uczucie obecności ciała obcego w oku, wrażenie ucisku oka, czy swędzenia. Oczy mogą być również zaczerwienione, zmęczone, ponadto może wystąpić obrzęk i sklejenie powiek, czasami ból, a nawet zaburzenia wzroku. Objawom towarzyszy też często nadwrażliwość na świtało. W najgorszych przypadkach może dojść do uszkodzenia rogówki i jej zmętnienia.

Paradoksalnie objawem bywa także łzawienie. Powodem zwiększonej produkcji łez jest fakt, że suche oczy reagują bardziej wrażliwie na bodźce zewnętrzne. Zmiany w obrębie powiek mogą też doprowadzić do tego, że film łzowy nie będzie utrzymywał się na powierzchni oka, lecz będzie spływał po brzegach powiek.

Rodzaje Sicca – łagodny i ostry przebieg

Zespół suchego oka ma różne przebiegi. Lekko nasilony zespół Sicca występuje np. przy długotrwałej pracy przed komputerem. Doświadczamy wówczas suchości, zaczerwienienia, swędzenia i pieczenia oczu. Do tego niekiedy pogarsza nam się jakość widzenia. Stany te można skutecznie łagodzić, stosując odpowiednie preparaty oraz poprawiając higienę pracy.

Ciężki zespół Sicca może być spowodowany chorobami reumatycznymi lub przyjmowaniem niektórych leków. Objawy są tutaj bardziej drastyczne. Ból w oku, pogorszenie widzenia, uczucie ucisku, kleistość oczu, silne uczucie ciał obcych w oku. Poważne zaburzenia wymagają nieraz nawet zabiegów chirurgicznych.

Wiek i hormony a podatność

Osoby starsze częściej cierpią na suchość oczu. Zmniejszona produkcja płynu łzowego jest bowiem naturalnym procesem starzenia.

Ponadto, równowaga hormonalna kobiet jest również czynnikiem ryzyka dla rozwoju tej choroby oczu. Dlatego kobiety są bardziej dotknięte problemem suchego oka niż mężczyźni. Dzieje się tak za sprawą żeńskich hormonów, które wpływają na wydzielanie poszczególnych składników płynu łzowego. Szczególnie w okresie ciąży i menopauzy, kiedy organizm kobiety ma mniejszy dostęp do męskich hormonów (androgenów), zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu suchego oka.

Dieta a podatność na suche oko

Suche oko może również wynikać z braku witamin i składników odżywczych. Niedobór witaminy A (np. zawartej w marchwi i wątróbce drobiowej) zaburza pracę komórek powierzchni oka. To z kolei może prowadzić do niedoboru mucyny, która jest ważna dla struktury filmu łzowego.

Mucyna zapewnia śliską konsystencję płaszcza ochronnego gałki ocznej. Bez tej substancji na rogówce pojawiają się suche plamy.

Niedobór witaminy A jest bardziej powszechny w krajach rozwijających się, gdzie wielu ludzi cierpi z powodu niedożywienia. Ale również niektóre choroby jelit lub wątroby (takie jak choroba Crohna lub uszkodzenie wątroby z powodu nadużywania alkoholu) i bardzo jednostronne diety mogą prowadzić do niedostatecznej podaży.

Niedostateczne spożycie kwasów tłuszczowych omega-3 może również sprzyjać wystąpieniu zespołu Sicca.

Wpływ soczewek kontaktowych i leków na Sicca

Soczewki kontaktowe to niebagatelny czynnik w rozwoju zespołu suchego oka. Więcej płynu łzowego odparowuje podczas noszenia soczewek kontaktowych, a mniej jest go wytwarzane z powodu zmniejszonej wrażliwości rogówki.

Osoby noszące soczewki kontaktowe również należą do grupy ryzyka wystąpienia suchego oka. Aż 50-70% użytkowników soczewek kontaktowych zmaga się z zespołem Sicca. Także stosowanie kropli do oczu, np. w leczeniu jaskry, może obciążać film łzowy i powierzchnię oka oraz prowadzić do zespołu Sicca.

W końcu stosowanie niektórych leków, takich jak diuretyki, antydepresanty, leki przeciwhistaminowe lub beta-blokery, zwiększa także ryzyko rozwoju suchego oka.

Suchość oka jako efekt uboczny urazów i chorób

Powodem zespołu suchego oka mogą być wszelkie stany zapalne oka, np. alergiczne zapalenie spojówek, spowodowane ekspozycją na pyłki, czy stan zapalny gruczołu łzowego. Zespół Sicca występuje często po oparzeniach. Także inne gwałtowne chorobowe lub wywołane urazem zmiany powierzchni oka mogą prowadzić do tego, że organizm nie może wytworzyć wystarczającej ilości płynu i film łzowy staje się niestabilny.

W przypadku wadliwego ułożenia powiek lub porażenia nerwów np. po udarze, powieki często nie są już w stanie prawidłowo rozprowadzać płynu łzowego. Cukrzyca może uszkodzić włókna nerwowe w rogówce, przyczyniając się do zaburzenia przekazywania bodźców w obrębie oka. Gruczoły łzowe nie są wówczas wystarczająco pobudzone do produkcji wydzieliny. Choroba Parkinsona przejawia się zmniejszeniem częstotliwości mrugania, i w efekcie niestabilnością filmu łzowego i zespołem Sicca. Nadczynność tarczycy typu Gravesa-Basedowa może powodować wysuwanie się gałek ocznych. Tym samym większa część powierzchni oka jest wystawiona na działanie powietrza, więc więcej płynu łzowego wyparowuje i pojawia się suche oko.

Zespół Sicca wywołują też choroby autoimmunologiczne: zespół Sjögrena, czyli choroba, w której dochodzi do uszkodzenia gruczołów łzowych i ślinowych; dalej reumatoidalne zapalenie stawów; twardzina, a więc stwardnienie tkanki łącznej skóry; oraz toczeń rumieniowaty, tj. rzadka choroba immunologiczna, w której układ odpornościowy atakuje sam siebie.

Diagnostyka suchego oka

Suche oko diagnozuje się za pomocą badania w lampie szczelinowej, a także poprzez test Schirmera lub poprzez pomiar czasu zerwania filmu łzowego.

Dzięki badaniu w lampie szczelinowej lekarz może uzyskać przegląd stanu zewnętrznego oka. Sprawdzany jest film łzowy, powieki, spojówka i rogówka. Objawami zespołu Sicca są m.in. nitki śluzu, pienista wydzielina i zaczerwienienie.

Test Schirmera może być użyty do określenia ilości obecnego płynu łzowego. Lekarz przymocowuje do dolnej powieki cienki pasek papieru, który wchłania płyn i w ten sposób daje informację o tym, jak dużo jest go w oku.

Pomiar czasu zerwania filmu łzowego pozwala ocenić jego stabilność. Lekarz wprowadza świecący barwnik (fluoresceinę) do worka spojówkowego i w ten sposób obserwuje, kiedy po mruganiu w filmie łzowym pojawiają się przerwy.

Co nam pomoże? Krople i spraye

Należy podkreślić, że choroby tej nie da się wyleczyć, ale różne terapie, np. specjalne krople do oczu, mogą złagodzić objawy.

W większości łagodnych przypadków przebiegu choroby pomaga już sama zmiana środowiska. Na przykład opuszczenie klimatyzowanego biura, a także porzucenie niezdrowych nawyków (jak ustawiczne skrolowanie internetu na smartfonie).

Pomóc może też modyfikacja diety i pielęgnacja powiek. Na rynku dostępnych jest wiele kropli do oczu, lub sprayów do suchych oczu, które mają za zadanie zastąpić brakujący płyn łzowy lub poprawić jego jakość.

Krople do oczu, zawierające duże ilości konserwantów i stosowane przez dłuższy czas, mogą jednak zaostrzyć jeszcze przebieg choroby.

Czasami potrzebne są gęstsze krople do oczu lub nawet żele, a także maści, aby nawilżyć powierzchnię oka przez dłuższy okres czasu. Stosuje się je głównie w przypadku suchości oczu w nocy, ponieważ mogą one tymczasowo utrudniać widzenie.

W niektórych przypadkach konieczne jest również zastosowanie przeciwzapalnych kropli do oczu. Pozwala to skutecznie złagodzić dyskomfort, w sytuacji gdy warstwa lipidowa filmu łzowego jest zaburzona. Spray jest rozpylany na zamknięte powieki i dostaje się do oczu przez krawędzie powiek.

Inne środki stosowane w łagodzeniu objawów suchości oczu

Stosuje się także maleńkie zatyczki, wprowadzane do otworów łzowych obu oczu. Dzięki czemu płyn łzowy nie wypływa tak szybko, a oko pozostaje dłużej nawilżone. Jeszcze inną opcją są terapeutyczne soczewki kontaktowe. W szczególnie uporczywych przypadkach można nawet rozszerzyć przewody wydalnicze za pomocą miniprotezy.

Bardziej radykalne metody leczenia to czasowe lub stałe zamknięcie otworów łzowych, przez które odpływa płyn łzowy. W ten sposób płyn łzowy pozostaje dłużej na powierzchni oka.

Stosuje się również serum pozyskiwane z własnej krwi. Jest ono bardzo podobne w składzie do płynu łzowego. Szczególnie nadaje się dla pacjentów, którzy nie tolerują sztucznych preparatów lub mają poważne uszkodzenia powierzchni oka.

Jakość filmu łzowego poprawia zwiększona higiena brzegów powiek, ciepłe okłady na powieki, a także terapia światłem i ciepłem. Do grona środków terapeutycznych zaliczymy w końcu także masaż brzegów powiek.

Cyklosporyna-A. Lekarstwo na suche oko?

Substancja aktywna Cyklosporyna-A początkowo była stosowana tylko u pacjentów po przeszczepach organów. Okazało się jednak, że ma ona działanie przeciwzapalne i korzystny wpływ na produkcję łez, znacznie poprawiając objawy suchego oka. Dlatego przeciwzapalne krople do oczu na bazie Cyklosporyny-A są obecnie dopuszczone do leczenia suchego oka.

Natomiast przeciwzapalne krople do oczu z kortyzonem są odpowiednie do krótkotrwałego stosowania. Zwiększają one jednak ryzyko wystąpienia zaćmy i jaskry, dlatego nie mogą być stosowane w długotrwałej terapii.

W przypadku zdiagnozowania udziału patogenów w zapaleniu gruczołów łzowych stosuje się środki bakteriobójcze, zwłaszcza antybiotyki.

Z kolei w terapii antyoksydacyjnej (antyrodnikowej) jodek jest aplikowany na powierzchnię oka poprzez rozpylanie lub jonoforezę, co może chronić oczy przed stresem oksydacyjnym. Spowodowanym w naszym środowisku głównie przez spaliny, promieniowanie UV, itp.

Zapobieganie jest w naszym zasięgu

Istnieje cały zestaw porad i zaleceń, których przestrzeganie obniży naszą podatność na chorobę. W pierwszym rzędzie zaleca się unikanie przeciągów, prawidłowe wentylowanie pomieszczeń, przestrzeganie higieny pracy poprzez regularne przerwy w pracy przy komputerze. Pomagają także techniki relaksacji oczu, takie jak świadome mruganie, czy spoglądanie w dal.

Na pewno pomoże ograniczenie kontaktu z ekranami, gdzie tylko jest to możliwe i zastąpienie tego czasu spacerem na świeżym powietrzu. Do tego sen i dieta bogata w witaminy i kwasy tłuszczowe omega-3. Wybierajmy także okulary zamiast soczewek kontaktowych, ponieważ te ostatnie często wysuszają oko.