Ospa wietrzna u dzieci i dorosłych: Przebieg, objawy i profilaktyka

Ospa wietrzna to powszechna choroba zakaźna, którą większość osób przechodzi w dzieciństwie. Jej najbardziej charakterystycznym objawem jest swędząca wysypka w postaci czerwonych krostek, które zamieniają się w pęcherze i strupki. Choć u dzieci choroba ta zazwyczaj przebiega łagodnie, u dorosłych oraz osób z obniżoną odpornością może prowadzić do poważniejszych powikłań. Choć praktycznie oswojone, schorzenie to wciąż budzi zainteresowanie, zwłaszcza w kontekście ochrony najmłodszych i profilaktyki. Jakie są jego objawy i jak przebiega leczenie? O tym wszystkim przeczytacie w naszym artykule.

Ospa wietrzna – co to za choroba?

Ospa wietrzna to wysoce zakaźna choroba wirusowa, wywoływana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (Varicella-Zoster Virus – VZV). Najczęściej dotyka ona dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Może jednak wystąpić również u dorosłych, u których przebieg choroby jest zwykle bardziej nasilony. Choroba ta rozprzestrzenia się drogą kropelkową, poprzez kontakt z osobą zakażoną lub przez kontakt z przedmiotami, które miały kontakt z wydzieliną z pęcherzyków. Ospa wietrzna ma długą i interesującą historię sięgającą starożytności. Pierwsze wzmianki o chorobie ją przypominającej pojawiły się już w czasach starożytnych. Jednak dopiero w XVI wieku włoski lekarz Giovanni Filippo Ingrassia opisał ją bardziej szczegółowo, rozróżniając ją od ospy prawdziwej. Przez długi czas oba te schorzenia były mylone, ponieważ objawy skórne obu chorób były podobne. Dopiero w XVIII wieku angielski lekarz William Heberden jednoznacznie odróżnił oba schorzenia. Było to istotnym krokiem w zrozumieniu natury obu dolegliwości.

Kluczowym momentem w historii ospy wietrznej było odkrycie, że chorobę wywołuje wirus Varicella-Zoster. W 1954 roku zidentyfikował go Thomas Weller, amerykański naukowiec i noblista. Odkrycie to otworzyło drogę do dalszych badań nad naturą wirusa oraz jego zdolnością do pozostawania w stanie uśpienia w organizmie po przechorowaniu. Co może prowadzić do późniejszego rozwoju półpaśca. Wprowadzenie szczepionki przeciw ospie wietrznej w latach 90. XX wieku było kolejnym milowym krokiem w walce z tą chorobą. Pierwszą szczepionkę opracował w Japonii dr Michiaki Takahashi w 1974 roku. Po latach badań zatwierdzono ją i zaczęto stosować na szeroką skalę w wielu krajach. Dzięki szczepieniom znacząco zmniejszono liczbę zachorowań oraz ciężkich przypadków, co przyczyniło się do poprawy zdrowia publicznego na całym świecie.

Jakie są objawy ospy wietrznej?

Po okresie inkubacji, który trwa od 10 do 21 dni, na ciele zarażonego pojawiają się pierwsze objawy. Jest to gorączka, osłabienie oraz charakterystyczna, swędząca wysypka. Wysypka zaczyna się od drobnych, czerwonych plamek, które przekształcają się w pęcherzyki wypełnione płynem. Z czasem pęcherzyki te pękają, tworząc strupki. Wysypka rozwija się stopniowo, a nowe wykwity mogą pojawiać się przez kilka dni. Charakterystyczne jest jednoczesne występowanie różnych jej stadiów na ciele. Choroba trwa zazwyczaj około 7-10 dni, a pełne wyleczenie następuje bez trwałych następstw. Jednak u osób z osłabionym układem odpornościowym mogą wystąpić powikłania. Najczęściej jest to zapalenie płuc, zapalenie mózgu czy wtórne infekcje bakteryjne skóry. Warto wspomnieć także, że po przebyciu ospy wietrznej wirus pozostaje w organizmie w stanie utajonym i może uaktywnić się w późniejszym okresie życia, powodując półpasiec. Jej profilaktyka obejmuje szczepienia, które znacznie zmniejszają ryzyko zachorowania i wystąpienia powikłań.

Jak wirus ospy objawia się u dzieci, a jak u dorosłych?

Objawy wirusa ospy wietrznej i jego przebieg różnią się w zależności od wieku. U dzieci choroba zazwyczaj ma łagodniejszy charakter. Pierwsze objawy to najczęściej gorączka, osłabienie oraz zmniejszony apetyt. Następnie pojawia się wspomniana, swędząca wysypka. Czerwone plamki szybko przekształcają się w pęcherzyki wypełnione płynem. Pęcherzyki te pękają i zamieniają się w strupki. Dlatego też dzieci często skarżą się na intensywne swędzenie. Zazwyczaj jednak przechodzą chorobę bez poważnych komplikacji. Po około 7-10 dniach objawy ustępują. Same strupki zaś odpadają, nie pozostawiając blizn, jeśli zmiany skórne nie zostały rozdrapane.

U dorosłych przebieg ospy wietrznej jest zwykle znacznie cięższy. Poza typowymi objawami, takimi jak gorączka i wysypka, mogą wystąpić ponadto bardziej nasilone symptomy. Najczęściej należą do nich jak bóle mięśni, silniejsze osłabienie, a nawet trudności w oddychaniu. Dorośli są także bardziej narażeni na rozwój powikłań, takich jak zapalenie płuc, zapalenie mózgu czy wtórne zakażenia bakteryjne skóry. Z tego powodu ospa wietrzna u dorosłych może prowadzić do hospitalizacji. A w rzadkich przypadkach nawet do zagrożenia życia.

Warto podkreślić, że osoby dorosłe, które nie przeszły ospy wietrznej w dzieciństwie, powinny rozważyć szczepienie, aby uniknąć ciężkich powikłań. Szczepionka jest skutecznym sposobem na zapobieganie chorobie i jej konsekwencjom w późniejszym wieku.

Ile trwa ospa wietrzna?

Ospa wietrzna zazwyczaj trwa od 7 do 10 dni. Jednak pełny czas trwania może się różnić w zależności od wieku i stanu zdrowia pacjenta. Początek choroby rozpoczyna się od okresu inkubacji, który trwa od 10 do 21 dni po kontakcie z wirusem. W tym czasie rozwija się on w organizmie, nie dając jeszcze objawów. Pierwsze symptomy, takie jak gorączka, bóle głowy, osłabienie i złe samopoczucie, pojawiają się zwykle na 1 do 2 dni przed wystąpieniem wysypki.

Wysypka, która jest najbardziej charakterystycznym objawem ospy, rozwija się stopniowo przez około 3 do 5 dni. Proces zamiany plamek w pęcherzyki wypełnione płynem, które następnie pękają i zamieniają się w strupki, może z kolei trwać kilka dni. W tym czasie na ciele mogą jednocześnie występować plamki, pęcherzyki i strupki. Najwięcej jednak zmian skórnych pojawia się na tułowiu. Mogą one występować również na twarzy, głowie, kończynach, a nawet na błonach śluzowych, np. w jamie ustnej.

Po mniej więcej tygodniu nowe wykwity przestają się pojawiać, a strupki zaczynają odpadać. Zwykle pełne wygojenie następuje w ciągu 10 dni, choć ślady po ospie mogą utrzymywać się jeszcze przez kilka tygodni. Ospa wietrzna jest bowiem najbardziej zaraźliwa od 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki aż do momentu, gdy wszystkie pęcherzyki przekształcą się w strupki. U dorosłych oraz osób z obniżoną odpornością choroba może trwać dłużej i mieć cięższy przebieg.

Jakie są powikłania po ospie?

Ospa wietrzna, mimo że zazwyczaj przebiega łagodnie, może prowadzić do różnych powikłań. Dzieje się tak zwłaszcza u dorosłych, noworodków oraz osób z osłabionym układem odpornościowym. Jednym z najczęstszych powikłań jest wtórne zakażenie bakteryjne skóry. Może ono wystąpić, gdy pacjenci drapią swędzące pęcherzyki. To zaś prowadzi do uszkodzenia skóry i wniknięcia bakterii. Innym poważnym powikłaniem jest zapalenie płuc. To z kolei może wystąpić szczególnie u dorosłych palaczy oraz osób z przewlekłymi schorzeniami płuc. Zapalenie płuc związane z ospą wietrzną może być bardzo ciężkie i wymagać hospitalizacji. U osób dorosłych mogą również wystąpić objawy neurologiczne, takie jak zapalenie mózgu, które jest rzadkim, ale poważnym powikłaniem.

Dodatkowo wirus ospy wietrznej pozostaje w organizmie w stanie utajonym i może uaktywnić się w późniejszym czasie, powodując półpasiec. To schorzenie objawia się natomiast bolesną wysypką i może trwać znacznie dłużej niż ospa wietrzna, przynosząc silny dyskomfort. W rzadkich przypadkach choroba może prowadzić także do ciężkich powikłań. Do tych zaś należą zapalenie wątroby, uszkodzenie nerek czy zespół Reye’a, który jest związany z podawaniem salicylanów u dzieci. Z tego powodu profilaktyka, w tym szczepienia przeciw ospie wietrznej, odgrywa kluczową rolę w minimalizowaniu ryzyka wystąpienia tych powikłań.

Ospa wietrzna, leczenie i profilaktyka

Leczenie ospy wietrznej koncentruje się głównie na łagodzeniu objawów. Jest tak, ponieważ choroba zazwyczaj przebiega samoistnie i nie wymaga specyficznej terapii przeciwwirusowej. U większości pacjentów, zwłaszcza dzieci, leczenie polega więc na stosowaniu leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. Podaje się wówczas paracetamol oraz preparaty łagodzące swędzenie, takich jak maści zawierające kalaminę lub środki przeciwhistaminowe. Ważne jest, aby unikać stosowania aspiryny u dzieci. Może to bowiem zwiększać ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a, groźnego powikłania. W przypadku osób z osłabionym układem odpornościowym lub dorosłych z ciężkim przebiegiem choroby lekarz może zalecić leki przeciwwirusowe. Wśród nich wymienić należy acyklowir, który skraca czas trwania objawów i zmniejszyć ryzyko powikłań.

Profilaktyka ospy wietrznej polega głównie na szczepieniach, które są skuteczne w zapobieganiu zachorowaniom oraz łagodzeniu objawów w przypadku kontaktu z wirusem. Szczepionka przeciw tech chorobie, wprowadzona na rynek w latach 90. XX wieku, znacznie zmniejszyła częstotliwość jej występowania choroby oraz ciężkość jej przebiegu. Zaleca się szczepienie dzieci w wieku przedszkolnym oraz dorosłych, którzy nie przeszli ospy wietrznej ani nie zostali zaszczepieni. Dzięki temu bowiem społeczność może osiągnąć odporność zbiorową, co ogranicza rozprzestrzenianie się wirusa. Ważne jest także edukowanie rodziców o konieczności unikania kontaktu z osobami zakażonymi oraz stosowanie środków higienicznych, aby zminimalizować ryzyko zakażeń.

Źródła:

• gov.pl/web/gis/ospa-wietrzna-i-polpasiec
• https://www.gov.pl/web/psse-miedzyrzecz/ospa-wietrzna—wazne-informacje-o-chorobie-i-szczepieniach
• https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/ospa-wietrzna/