Choroba psychiczna, objawy. Jak rozpoznać chorobę?

Choroba psychiczna, objawy są trudne do rozpoznania

Choroba psychiczna, objawy są trudne do rozpoznania nawet dla ekspertów. Większość objawów jest niespecyficzna, co oznacza, że za danym symptomem może kryć się inna choroba. Lekarze wyróżniają pewną grupę symptomów, których nagłe pojawienie się, zwłaszcza gdy występuje ich kilka jednocześnie, powinno nas zaniepokoić. Są to np. wahania nastrojów, koszmary i zaburzenia snu, lęki i utrzymujący się niepokój, utrata libido, a także różne bóle somatyczne, np. pleców, czy szumy w uszach albo nocne zgrzytanie zębami.

Stres czy choroba psychiczna? Jak odróżnić chorobę psychiczną od przejściowego kryzysu spowodowanego stresem?

Różnica między przejściowym kryzysem a chorobą psychiczną jest często niezwykle subtelna. Podobnie jak w badaniach laboratoryjnych istnieją opracowane przez naukowców zakresy, w ramach których wyznacza się normę (np. stężenia danego hormonu we krwi), tak i w pomiarach psychologicznych i psychiatrycznych przejmuje się pewne standardy, wartości i parametry dla wyznaczenia granic zachowań normalnych.

W większości przypadków ludzie potrafią sami przezwyciężyć psychiczne upadki np. poprzez różne formy relaksu, lub uzyskać wsparcie od rodziny, lub przyjaciół w formie rozmowy i porady. Jeśli jednak stres psychiczny oraz niekonwencjonalne zachowania utrzymują się tygodniami, a nawet miesiącami i wpływają na codzienne życie takiej osoby, determinując sytuację w pracy i relacje społeczne, lekarze mówią o chorobie psychicznej lub o zaburzeniu psychicznym. Również niektóre dolegliwości fizyczne, dla których nie ma przyczyn somatycznych, mogą wskazywać na chorobę psychiczną.

Przyczyny chorób psychicznych

Szczególne doświadczenia lub sytuacje mogą stresować człowieka do tego stopnia, że zagrażają jego zdrowiu psychicznemu. Do takich czynników ryzyka należą niehigieniczne pod względem stresogennym życie zawodowe, prywatne, czy podeszły wiek. Mogą to też być traumatyczne przeżycia i silny stres, np. drastyczne zmiany w życiu osobistym, takie jak np. choroba, śmierć bliskich, rozstanie. Zwłaszcza gdy dotknięta tymi przeżyciami osoba nie jest w stanie odpowiednio przetworzyć tych traum, mogą one w konsekwencji wywołać chorobę psychiczną.
Coraz więcej rodzajów chorób psychicznych

Współcześnie psychiatria wyróżnia dziesiątki różnych chorób i zaburzeń, które dodatkowo dzielą się na odmiany. Spektrum kategorii i podkategorii rozpoznawanych, definiowanych i opisywanych przypadłości stale się powiększa. W minionych kilkudziesięciu latach wyodrębniono szczególnie dużo zaburzeń dotykających dzieci i młodzież. Diagnozy takie jak ADHD, autyzm, czy zespół Aspergera słyszy coraz więcej rodziców. Jednak do grupy chorób psychicznych zaliczamy też przypadłości człowieka, towarzyszące mu od setek lat, w tym całą gamę uzależnień, na czele z alkoholizmem.

Psychozy (nerwice, natręctwa, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne), zaburzenia osobowości, zaburzenia dwubiegunowe (maniakalno-depresyjne), czy schizofrenie, to wręcz klasyczne przypadki chorobowe. Również depresja na trwale zagościła w katalogu chorób szeroko rozpowszechnionych.
Szybkie tempo życia oraz ogromna ilość bodźców, którym jesteśmy poddawani, w tym tych związanych ze światem wirtualnym oraz nieprawdopodobnymi możliwościami komunikacji i transportu, to ognisko zapalne dla stanów lękowych, napadów paniki i wielu innych cywilizacyjnych zaburzeń i chorób psychicznych.
Kolejne grupy chorób psychicznych i zaburzeń na tle nerwowym tworzą traumy, zaburzenia snu i odżywiania (np. bulimia), hipochondria, wypalenie zawodowe, czy także głośny w Polsce ostatnio za sprawą zdiagnozowania u Prezesa PKN Orlen Daniela Obajtka zespół Tourette’a.

Choroba psychiczna, klasyfikacja WHO

Współcześnie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) dzieli zaburzenia psychiczne i behawioralne na:

• 1) organiczne zaburzenia psychiczne tj. mające przyczyny fizyczne, np. demencja w chorobie Alzheimera;
• 2) zaburzenia psychiczne spowodowane przez substancje psychotropowe, takie jak alkohol, LSD, Extasy, meta-amfetamina, lub marihuana;
• 3) zaburzenia schizofreniczne i urojeniowe, w tym zaburzenia percepcji, myślenia i granic ego-środowisko, oraz 
• 4) zaburzenia afektywne dwubiegunowe, w tym patologiczna cykliczna zmiana nastroju z podwyższonego (manii) na obniżony (depresja);
• 5) zaburzenia nerwicowe, stresowe i somatoformiczne tj. silne reakcje emocjonalne na stresujące wydarzenie, np. zespół jelita drażliwego lub częste oddawanie moczu (pęcherz drażliwy),
• 6) zaburzenia psychiczne związane z zaburzeniami fizycznymi, w tym zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja.
• Jeszcze innym rodzajem są: 7) zaburzenia osobowości i zachowania (behawioralne) typu osobowość borderline, czy przymus kontroli;
• 8) zaburzenia inteligencji;
• 9) zaburzenia rozwojowe, jak niedorozwój językowy, głuchota wrodzona,
• czy w końcu 10) zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się w dzieciństwie i w okresie dojrzewania, na przykład zaburzenia z deficytem uwagi (ADHD).

Pandemia chorób psychicznych

Szacuje się, że w krajach Europy Zachodniej prawie co trzeci dorosły cierpi na choroby psychiczne, przy czym częściej jest to kobieta. W całej UE problem ten dotyczy zatem ponad 165 milionów mln osób. Zaburzenia psychiczne występują równie często jak inne powszechne choroby cywilizacyjne, takie jak kłopoty z krążeniem krwi, czy nowotwory.

Choroby psychiczne coraz częściej diagnozuje się także u dzieci. To, że dzieci nie zawsze zachowują się bez zarzutu, jest normalne i stanowi część okresu dzieciństwa. Istnieją jednak oznaki, które powinny zaalarmować rodziców. Zwłaszcza sytuacje, w których dzieci lub młodzież nagle zmieniają swoje zachowanie, mogą wskazywać na początek zaburzeń psychicznych.
Coraz więcej chorób psychicznych związanych jest z metabolizmem. W zaburzeniach odżywiania jedzenie lub głodzenie się determinuje życie osób dotkniętych chorobą. Choroby te są często ciężkie i przeważnie przewlekłe, co ma wpływ na rozwój psychospołeczny i fizyczny. Warto podkreślić, że wśród wszystkich chorób psychicznych, to właśnie anoreksja ma najwyższy wskaźnik śmiertelności.

Także miejsce, sposób i okoliczności wykonywania pracy przekładają się na zdrowie psychiczne współczesnego człowieka. Stres psychologiczny w pracy (np. ciągła presja na wyniki, mobbing, przepracowanie), czy też niepewna sytuacja zawodowa, która trwa długo, może silnie oddziaływać na nasze życie. Jeśli ludzie nie są w stanie oprzeć się tym stresom zawodowym, istnieje ryzyko, że staną się chorzy psychicznie lub że już istniejąca choroba psychiczna ulegnie zaostrzeniu.

Choroba psychiczna, jak przebiega diagnoza?

Rozmowa między lekarzem a pacjentem (anamneza) jest podstawą postawienia diagnozy psychiatrycznej. Lekarz pyta pacjenta o jego historię choroby i sytuację życiową. Podczas wstępnej konsultacji obie strony decydują również, czy uda im się zbudować podstawę zaufania i czy możliwa jest dalsza wspólna terapia. Zaufanie i współczucie na linii chory – lekarz są szczególnie ważne w leczeniu chorób psychicznych, gdyż efekty tego leczenia często nie zależą tylko od efektywności przepisanych środków farmakologicznych.

Lekarz może również zapytać krewnych lub inne osoby bliskie pacjentowi (wywiad zewnętrzny), aby dowiedzieć się więcej o stanie, zachowaniu i dolegliwościach osoby dotkniętej chorobą. Bliscy mogą powiedzieć specjaliści to, czego sam pacjent nie jest świadomy, a co może odegrać rolę w postawieniu diagnozy i doborze podjętych środków zaradczych.

Inne składniki diagnozy psychiatrycznej mogą obejmować badania lekarskie, badania laboratoryjne, np. składu krwi, testy na obecność narkotyków, badania obrazowe, takie jak elektroencefalogram (EEG), rezonans magnetyczny (MRI) i tomografia komputerowa (CT), w celu wykluczenia innych zaburzeń. Do tego dochodzą wszelkiego rodzaju testy psychologiczne, takie jak testy uwagi, inteligencji, czy pomiary temperamentu. Prawidłowe rozpoznanie choroby psychicznej ma fundamentalne znaczenie dla leczenia.

Choroba psychiczna, dwa główne rodzaje terapii

Lekarze mogą leczyć choroby psychiczne na dwa sposoby: za pomocą leków lub bez nich. Terapie nie-lekowe to np. terapia behawioralna, terapia par, psychoanaliza, terapia w duchu szkoły Gestalt, czy szkoły psychoanalizy (psychologia głębi). Stosuje się ponadto psychoterapie: analityczną, systemową, konwersacyjną, a także muzykoterapię, terapię zajęciową, a nawet hipnozę.

Jeśli pacjent lub jego otoczenie cierpi poważnie z powodu choroby psychicznej, lub jeśli zdrowie własne lub bliskich jest zagrożone, lekarze zazwyczaj przepisują tzw. leki psychotropowe. Należą do nich leki przeciwdepresyjne, uspokajające, czy nasenne. Osoby chore psychicznie mają również możliwość łączenia terapii nielekowych z leczeniem farmakologicznym.

Powszechnie spotykane dolegliwości na tle psychicznym

Spójrzmy na kilka dominujących, choć nie jedynych stosunkowo powszechnie występujących zaburzeń. Większość z nich dotyczy niewielkiego odsetka populacji, jednak gdyby potraktować je razem okaże się, że dotykają od kilku do nawet kilkunastu procent społeczeństwa, nawet jeśli wiele przypadków pozostaje przez całe życie niezdiagnozowanych, przybierając łagodny przebieg.

Osoby z uogólnionym zaburzeniem lękowym cierpią z powodu ciągłego poczucia zmartwienia i napięcia związanego z codziennymi wydarzeniami i problemami. Obawy te dotyczą różnych obszarów, o które martwią się również inni ludzie, np. o to, że oni sami lub ich bliscy mogą poważnie zachorować lub ulec wypadkowi. Jednak u osób z uogólnionymi zaburzeniami lękowymi, takie obawy są znacznie bardziej wyraźne niż u innych ludzi, tak że mogą one mieć duży wpływ na codzienne życie.

Martwienie się w pewnych sytuacjach jest normalne i pomaga często człowiekowi lepiej prognozować rozwój wypadków. Bez odbierania sygnałów płynących z otoczenia, które wywołują stan zmartwienia, nie moglibyśmy prawidłowo funkcjonować, tak jak ekstremalnie trudno jest funkcjonować ludziom cierpiącym na syndrom neurologiczny, powodujący nieodczuwanie bólu (analgezja). Jednak osoby z uogólnionym zaburzeniem lękowym martwią się nadmiernie nawet wtedy, gdy nie ma żadnego szczególnego bezpośredniego zagrożenia.

Zaburzenia osobowości są spowodowane przez występujące u chorego na ogół wszechobecne, uporczywe wzorce postrzegania, reagowania i odnoszenia się, które powodują znaczny niepokój lub upośledzenie funkcjonowania. Zaburzenia osobowości różnią się znacznie w swoich przejawach, ale uważa się, że wszystkie są spowodowane kombinacją czynników genetycznych i środowiskowych. Wiele z nich stopniowo staje się mniej dotkliwych z wiekiem, ale niektóre cechy mogą utrzymywać się w doskwierającej formie przez całe życie.

Psychoza jest pojęciem zbiorczym dla poważnych zaburzeń psychicznych, w których chorzy generalnie rzecz biorąc, tracą kontakt z rzeczywistością. W każdym zaś razie inaczej niż reszta społeczeństwa postrzegają oni siebie i swoje otoczenie. Typowymi objawami psychozy są urojenia i halucynacje. Ponadto mogą pojawić się zaburzenia myślenia i zdolności motorycznych.

Zaburzenie dwubiegunowe lub choroba maniakalno-depresyjna charakteryzuje się znacznymi wahaniami nastroju, myślenia i popędu u danej osoby. U osób z zaburzeniem dwubiegunowym występują fazy depresji oraz fazy euforii lub niezwykle drażliwego nastroju.

W zaburzeniu dwubiegunowym typu I osoba dotknięta chorobą ma wyraźne manie i depresje. W zaburzeniu dwubiegunowym typu II występują również depresje, ale na przemian z mniej wyraźnymi maniami, czyli tzw. hipomaniami. Jeśli osoba cierpi z powodu silnych wahań nastroju w ciągu dwóch lat, ale nie są one tak wyraźne jak w fazach depresyjno-maniakalnych, nazywa się to cyklotymią. Jest to osłabiona forma choroby dwubiegunowej. Jeśli występują więcej niż cztery epizody choroby w ciągu roku, to jest to tzw. przebieg rapid-cycling (z angielskiego: rapid = szybko, cycling = powtarzający się przebieg).

Dolegliwości psychiczne związane ze schizofrenią dotyczą głównie struktury myślenia, przetwarzania bodźców i postrzegania zmysłowego. Często dochodzi do utraty zdolności do spójnego i uporządkowanego myślenia lub mówienia. Chorzy cierpią na chroniczną dekoncentrację. W chorobie tej człowiekowi towarzyszy często przekonanie, że jest on obserwowany przez innych, a nawet przez innych krzywdzony i prześladowany. W tym sensie symptomy zbiegają się z tymi, prezentowanymi przez paranoika.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu są głębokimi zaburzeniami rozwojowymi, które charakteryzują się m.in. zmniejszonym zainteresowaniem kontaktami społecznymi i ograniczonym rozumieniem sytuacji społecznych. Ponadto istnieją również językowe osobliwości i ograniczenia. W ramach spektrum zaburzeń autystycznych istnieją różne objawy, manifestacje i stopnie nasilenia.

Chociaż nadal nie opracowano metod leczenia przyczynowego tych zaburzeń, terapia celowana może stosunkowo dobrze zmniejszyć upośledzenie interakcji społecznych, znacznie poprawić umiejętności komunikacyjne oraz leczyć stereotypowe zachowania i towarzyszące im zaburzenia psychiczne (współwystępujące zaburzenia psychiczne).

Niektóre częste choroby i zaburzenia psychiczne

Lista chorób psychicznych rozszerza się z każdym niemal rokiem. Postęp cywilizacji powoduje, że wzrasta ilość relacji społecznych, w tym nietypowych, a także relacji człowiek – maszyna. Ta multiplikacja bezprecedensowych w dziejach rozwoju człowieka interakcji rzutuje ja psychikę i prowadzi do powstania nowych fobii, natręctw, uzależnień. Niezależnie od nowych form zaburzeń, choroby notowane od setek lat (nawet jeśli ich nazwy i spektrum ulegały zmianom), nadal zbierają swoje żniwo.

Poszczególne typy częstych chorób psychicznych omawiamy w osobnych artykułach:

1. Schizofrenia
2. Autyzm
3. Zaburzenia osobowości
4. Zaburzenie dwubiegunowe
5. Psychoza i zaburzenia myślowe
6. Zaburzenia lękowe