Jakie są objawy choroby Alzheimera?

Przyczyny i objawy choroby Alzheimera są przedmiotem ciągłych badań i analiz. Naukowcy nie ustalili jeszcze szczegółowo, jak rozwija się i postępuje ta choroba. Wiadomo, że komórki nerwowe w naszym mózgu i połączenia między nimi stopniowo obumierają. W końcu dochodzi do uszkodzenia całego mózgu, a jego całkowita masa zmniejsza się na starość nawet o 20%.

Choroba Alzheimera jest najczęstszą postacią demencji. Aż od 60% do 70% przypadków chorych na demencję cierpi właśnie na Alzheimera. Ponad 95% pacjentów ze zdiagnozowanym Alzheimerem to osoby powyżej 65-go roku życia.

Jeszcze przed wystąpieniem pierwszych objawów w neuronach dochodzi do dwóch rodzajów zmian: do powstania blaszek amyloidowych pomiędzy neuronami oraz do zwyrodnienia neurofibrylarnego występującego wewnątrz neuronów.

Gdzie szukać przyczyn Alzheimera?

Ustalono, że dwa rodzaje białek wydają się odgrywać szczególną rolę w tej tzw. neurodegeneracji. Pierwsza grupa to białka beta-amyloidu, które zbijają się w grudki, tworząc blaszki miażdżycowe (amyloidowe) między komórkami mózgu i utrudniając komunikację między nimi. Druga grupa to białka tau. Odpowiadają one za powstawanie tzw. splątań w komórkach mózgowych. W wyniku tych splątań tlen i składniki odżywcze nie mogą już być prawidłowo transportowane przez komórki, które w efekcie obumierają. Zwyrodnienia tego typu określa się mianem neurofibrylarnych.

Blaszki amyloidowe a Alzheimer

Blaszki amyloidowe, lub blaszki starcze, powstają w wyniku nieprawidłowego gromadzenia się białka zwanego beta-amyloidem. Blaszki te odkładają się między komórkami nerwowymi w istocie szarej kory mózgowej, powodując nieprawidłowe funkcjonowanie połączeń między neuronami.

Zwyrodnienie neurofibrylarne a Alzheimer

Zwyrodnienie neurofibrylarne to nieprawidłowe nagromadzenie włókien wewnątrz neuronu. Białko odpowiedzialne za tę dysfunkcję nazywane jest białkiem Tau. Zwyrodnienie neurofibrylarne stopniowo prowadzi do dezorganizacji komórek, a następnie do śmierci neuronów. Śmierć neuronów następuje przede wszystkim w hipokampie, jednym z podstawowych regionów pamięci, oraz w korze asocjacyjnej, która łączy ze sobą różne funkcje. Śmierć neuronów powoduje atrofię pewnych obszarów mózgu, czyli fizyczne zmniejszenie jego objętości.

Objawy choroby Alzheimera i ich gradacja

Choroba zwykle zaczyna się niepozornie, od problemów z pamięcią krótkotrwałą. Pacjenci mają coraz większe problemy z mową, językiem i pamięcią. Stają się zdezorientowani, tracą motywację, coraz mniej dbają o siebie i mają wahania nastroju. Niektórzy stają się agresywni, inni popadają w depresję. Wycofują się z codziennego życia. W miarę postępu choroby objawy mogą się pogarszać i mogą wystąpić też nowe symptomy.

Czy można mówić o etapach rozwoju choroby Alzheimera?

Owszem. Choroba Alzheimera pogarsza się z czasem i można wyróżnić pewne jej etapy, których przebieg oczywiście jest uzależniony od wielu czynników indywidualnych chorego. Eksperci zdefiniowali „etapy” w celu opisania stopnia progresji choroby Alzheimera.

Etap 1 to brak zaburzeń i upośledzenia funkcji poznawczych. Osoba chora nie ma problemów z pamięcią. W rozmowie z pracownikiem służby zdrowia nie stwierdza się jeszcze na tym etapie żadnych objawów demencji. Choroba rozwija się już wprawdzie, jednak bezobjawowo.

Potem następuje etap 2, w którym odnotowuje sięto bardzo łagodne zaburzenia funkcji poznawczych. Chory może mieć wrażenie, że ma luki w pamięci, zapomina typowych słów lub lokalizacji przedmiotów codziennego użytku. Jednak żadne objawy choroby Alzheimera w postaci demencji nie są jeszcze formalnie diagnozowane podczas badań lekarskich, ani też nie są obserwowane przez przyjaciół, członków rodziny czy współpracowników.

W etapie 3 obserwuje się widoczne, choć wciąż łagodne zaburzenia funkcji poznawczych. Przyjaciele, rodzina i współpracownicy zaczynają zauważać niektóre z problemów. Przy bliższym badaniu lekarze są w stanie wykryć problemy z pamięcią lub koncentracją. Do typowych trudności na etapie 3 należą kłopoty w znalezieniu właściwego słowa lub nazwy oraz trudności z przypomnieniem sobie imion osób, które chory niedawno poznał. Chory ma coraz większe problemy z wykonywaniem zadań w kontekście społecznym lub zawodowym, np. zapomina o czymś natychmiast po przeczytaniu, gubi wartościowe przedmioty. Przy tym zwiększają się trudność w planowaniu pracy lub organizowaniu czasu wolnego.

W etapie 4, dokładne badanie lekarskie zwykle ujawnia wyraźne objawy choroby Alzheimera w kilku obszarach. Zapominanie o ostatnich wydarzeniach jest już notoryczne. Towarzyszy mu upośledzona zdolność do wykonywania nieskomplikowanych obliczeń umysłowych. Problemem staje się zwykłe przygotowywanie kolacji dla gości, załatwienie spraw na mieście, płacenie rachunków lub zarządzanie kontami bankowymi, czy instalowanie aplikacji w telefonie. Chory zapomina niektóre mniej istotne elementy własnej biografii. Następują wahania nastroju. Osoby chore zaczynają zamykać się w sobie, szczególnie w sytuacjach stresujących społecznie lub psychicznie.

Kolejne stadium rozwoju choroby Alzheimera – etap 5 – to nasilenie zaburzenia funkcji poznawczych. Problemy z pamięcią i rozumowaniem są zauważalne dla otoczenia i bardzo dokuczliwe dla chorego. Ludzie chorzy potrzebują pomocy w codziennych czynnościach. Na tym etapie, osoby z chorobą Alzheimera często nie pamiętają własnego adresu, numeru telefonu, ani tego, do jakiej szkoły średniej czy uczelni uczęszczali. Są czasowo i przestrzennie zdezorientowane i mają trudności z rozwiązywaniem prostych problemów matematycznych, a nawet z odliczaniem wstecz. Zaczynają potrzebować pomocy w doborze ubrań na konkretną porę roku lub okazję. Wciąż pamiętają ważne wydarzenia ze swojego życia lub życia swojej rodziny i nadal są w stanie samodzielnie jeść lub chodzić do toalety.

Etap 6 to już ciężkie zaburzenie. Problemy z pamięcią nadal się pogłębiają, mogą wystąpić zmiany osobowości, a chorzy potrzebują znacznej pomocy w wykonywaniu codziennych czynności. W tym stadium ludzie nie pamiętają ostatnich wydarzeń ze swojego życia lub życia osób z ich otoczenia. Wprawdzie na ogół pamiętają własne imię, ale mają trudności z przypomnieniem sobie swojej przeszłości. Chorzy rozróżniają znajome i nieznajome twarze, ale nie pamiętają np. imienia współmałżonka lub opiekunów.

Pacjenci tacy potrzebują pomocy w prawidłowym ubieraniu się i bez nadzoru popełniają błędy (np. zakładają piżamę na swoje ubranie lub odwracają buty); mają poważne zaburzenia w rytmie snu (np. śpią w ciągu dnia i są aktywne w nocy); mogą też potrzebować pomocy przy niektórych czynnościach toaletowych (np. spłukiwanie toalety, podcieranie lub wyrzucanie zużytego papieru). Coraz częściej cierpią na nietrzymanie moczu lub kału. Obserwuje się poważne zmiany osobowości lub zachowania, w tym nieufność, halucynacje (np. przekonanie, że pracownicy opieki lub bliscy są oszustami), zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (np. uporczywe skręcanie palców, ściskanie przedmiotów lub darcie papieru). Chorzy mają tendencję do błądzenia lub gubienia się także w obrębie pomieszczeń im dobrze znanych.

W końcu w 7 etapie chory cierpi na bardzo poważne zaburzenia funkcji poznawczych. W tym terminalnym stadium choroby, osoba nie jest już w stanie wchodzić w interakcje z innymi, prowadzić rozmowy, ani kontrolować swoich działań. Chorzy nadal mogą wypowiadać słowa lub zdania, ale ich komunikatywność jest mocno ograniczona.

Na tym etapie osoba chora wymaga dużej pomocy przy codziennych czynnościach, takich jak jedzenie czy chodzenie do toalety. Chorzy mogą nie być w stanie się uśmiechać, siedzieć lub podnosić głowy. Odruchy stają się nieprawidłowe. Mięśnie sztywnieją. Chory zaczyna mieć problemy nawet z przełykaniem.

Jak przebiega diagnoza?

Skierowanie do neurologa lub na badania specjalistyczne wystawia lekarz Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Objawy choroby Alzheimera wymagają zweryfikowania przez specjalistę. Wizyta w klinice lub ośrodku dla chorych na Alzheimera jest często konieczna do postawienia wiarygodnej diagnozy. Prawdopodobna diagnoza może być postawiona tylko na podstawie neurologicznego badania lekarskiego oraz wyników obrazowania medycznego, testów poznawczych i badań krwi (w celu wykluczenia innych chorób). Ostateczna diagnoza choroby Alzheimera może być postawiona jedynie pośmiertnie, poprzez badanie tkanki mózgowej.

Jakie czynniki ryzyka grają rolę?

Należy z całą mocą podkreślić, że przy tej akurat chorobie wiodącym czynnikiem ryzyka jest wiek. Alzheimer dotyka mniej więcej aż jedną na cztery osoby w wieku powyżej 85 lat. Naukowcy badający czynniki ryzyka, wskazują również na pewną rolę wysokiego ciśnienia krwi, wysokiego poziomu cholesterolu czy stopnia zwapnienia naczyń krwionośnych.

Genetyczne czynniki podatności są nieznaczące

Rodzinne lub dziedziczne formy Alzheimera stanowią mniej niż 5% przypadków pacjentów cierpiących na tę chorobę. Czysto genetyczna postać choroby charakteryzuje się bardzo wczesnym wystąpieniem objawów (zazwyczaj już około 50 roku życia) i tak zwanym dziedziczeniem autosomalnym dominującym (połowa każdego pokolenia jest dotknięta chorobą).

Sam proces dziedziczenia choroby jest naukowo wciąż nie do końca rozpoznany. Przyjmuje się, że Gen ApoE4 jest najważniejszym czynnikiem ryzyka dla dziedziczonej wersji choroby Alzheimera. Wprawdzie spośród trzech wariantów genu ApoE (ApoE2, ApoE3 i ApoE4), wariant ApoE4 jest związany ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia choroby Alzheimera, jednak obecność ApoE4 nie jest ani konieczna, ani wystarczająca do rozwoju choroby. Oznacza to, że u osoby, która nie jest nosicielem genu ApoE4, nadal może rozwinąć się choroba Alzheimera, a u osoby będącej nosicielem genu ApoE4 niekoniecznie rozwinie się ta choroba.

Choroba Alzheimera jest patologią wieloczynnikową, której wystąpienie jest wynikiem interakcji pomiędzy podłożem genetycznym a innymi czynnikami ryzyka. Obecność innego czynnika ryzyka statystycznie zwiększa ryzyko rozwoju choroby, nie powodując jej jednak w każdym przypadku (podobnie jest z paleniem tytoniu, które silnie zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc, choć długoletni palacz może nigdy na niego nie zachorować).

Wiek jest głównym udowodnionym czynnikiem ryzyka z częstością występowania, która podwaja się co 5 lat od 65 roku życia (2% populacji po 65 roku życia, 15% populacji i więcej po 80 roku życia).

Inne czynniki ryzyka

Do specyficznych dla Alzheimera czynników ryzyka zaliczamy te o charakterze społecznym, jak np. niski poziom wykształcenia i aktywności intelektualnej w ciągu życia. Inne czynniki środowiskowo-społeczne to także palenie tytoniu i nadużywanie alkohol. Na rozwój choroby wpływ może mieć też zanieczyszczenie środowiska, oraz przyjmowanie niektórych leków. Na chorobę zapadają też częściej kobiety.

Występują też czynniki ryzyka z kategorii sercowo-naczyniowej: np. nieleczone nadciśnienie tętnicze, przebyty udar mózgu, wysoki poziom cholesterolu, a także cukrzyca, nadwaga i otyłość.

Ustalono też, że przewlekły stan zapalny organizmu (nawracający i uporczywy wzrost liczby białych krwinek) przekłada się na zwiększoną podatnością na kurczenie się niektórych obszarów mózgu.

Uważa się ponadto, że przebyty uraz głowy z utratą przytomności trwającą dłużej niż 5 minut sprzyja wczesnemu wystąpieniu objawów choroby z powodu osłabienia tkanki mózgu.

Zaburzenia nastroju, takie jak przewlekły stres lub depresja, mogą również zwiększać prawdopodobieństwo zachorowania na Alzheimera.

Niezbilansowana dieta, brak aktywności fizycznej i deficyt stymulującej umysł aktywności intelektualnej, mogą być również związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia choroby Alzheimera.

Zapobieganie Alzheimerowi poprzez optymalizację trybu życia

Regularne ćwiczenia, zwłaszcza aerobik, lub spożywanie pewnych składników odżywczych (bogatych w antyoksydanty) może mieć działanie ochronne.

Zdrowa żywność, taka jak warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby i oliwa z oliwek mogą mieć działanie prewencyjne.

Unikanie palenia, alkoholu, zapobieganie nadwadze i kontrola ciśnienia krwi oraz poziomu cholesterolu to też elementy profilaktyki chorobowej.

Badania wykazują również, że szkodliwa jest izolacja społeczna oraz brak interakcji z otoczeniem, nawet jeśli uwzględnimy, że przecież kontakty społeczne nie zawsze są związane z relaksem, ale także z wysiłkiem i napięciami (szkoła, praca itp.).

Czy leczenie jest możliwe?

W zasadzie nie istnieje lek, ani nawet terapia, która pozwalałaby w sposób zdecydowany i nieodwracalny zahamować postęp choroby, lub ją całkowicie zwalczyć. Leczenie, z lub bez leków, ma na celu głównie zmniejszenie objawów i utrzymanie jakości życia. Wczesna diagnoza jest ważna, ponieważ leki mogą spowolnić rozwój choroby i zneutralizować lub ustabilizować objawy.

Niektóre leki skutecznie pomagają pacjentom w przypadku niepokoju, pobudzenia, problemów ze snem, myśli urojeniowych lub halucynacji.

Bliscy i personel medyczny powinni starać się, aby osoby chore jak najdłużej przebywały w znanym sobie środowisku i miały możliwość w miarę swobodnych kontaktów towarzyskich i zawodowych.

Ponadto różne ćwiczenia poznawcze, takie jak gry słowne, czy zagadki audiowizualne, stymulują procesy poznawcze i pomagają opóźnić postęp choroby.

Pamięć to wielki skarb, z którego znaczenia w naszym życiu nie zdajemy sobie na ogół sprawy, jak z wielu innych darów, z którymi się rodzimy.

Sięgamy do niej niekiedy świadomie (np. powtarzanie materiału przed egzaminem w szkole, czy już w dorosłym życiu), na ogół zaś bezwiednie i automatycznie (różne czynności życia codziennego jak prowadzenie pojazdu, czy gotowanie).

Psychologia kognitywna (zajmująca się procesami poznawczymi człowieka) rozróżnia różne rodzaje pamięci, które często znajdują analogię z terminologią stosowaną w architekturze komputera. Używamy zatem pamięci podręcznej, krótkotrwałej, długotrwałej, a także semantycznej, autobiograficznej itd.

Cztery rodzaje objawowego leczenia farmakologicznego

Obecnie na rynku dostępne są substancje czynne umożliwiające leczenie objawów poznawczych u pacjenta. Nie zapobiegają one jednak rozprzestrzenianiu się choroby w mózgu.

Donepezil, Rivastigmine i Galantamine to inhibitory acetylocholinoesterazy. Acetylocholinoesteraza jest enzymem, który rozkłada neuroprzekaźnik acetylocholinę. Ten neurotransmiter jest bardzo ważny dla prawidłowego funkcjonowania neuronów. Choroba Alzheimera powoduje ciągłą utratę acetylocholiny, zaś wspomniane organiczne związki chemiczne hamują acetylocholinoesterazę, zapobiegając w ten sposób degradacji neuroprzekaźnika i zwiększając jego ilość na styku dwóch neuronów w synapsie.

Dzięki lekom zawierającym te inhibitory acetylocholina jest stale uzupełniana. Niestety, deficyt ten stale rośnie i w pewnym momencie leki przestają wystarczać. Choroba Alzheimera wciąż postępuje.

Inna substancja – Memantine blokuje receptory NMDA (N-metylo-D-asparaginowe). Chroni ona te receptory przed ekscytotoksycznością, która występuje w chorobie Alzheimera. Ekscytotoksyczność jest patologicznym procesem neurotoksyczności i niszczenia neuronu poprzez hiperaktywację neuroprzekaźnika glutaminianu, który pobudza receptor NMDA.

Co jeszcze wiemy o leczeniu objawowym Alzheimera? Działania niepożądane

Przez cały okres leczenia leki mają rzeczywisty wpływ na pamięć, chociaż zakres tego wpływu różni się znacznie u poszczególnych pacjentów. Udowodniono naukowo wpływ tych leków na poprawę kondycji w zakresie krótkotrwałych procesów poznawczych. Wykazano jednak, że po zaprzestaniu leczenia pacjenci pod względem symptomów szybko dołączają do tych, którzy nigdy nie byli leczeni. Oznacza to, że zabiegi te mają działanie czysto objawowe.

Pojawienie się działań niepożądanych może jednak czasami wymagać przerwania leczenia z uwagi na powikłania trawienne i sercowo-naczyniowe, zmęczenie, bezsenność, itp.

Pacjenci mogą otrzymywać też leki, które mają wpływ na przejawy niektórych zaburzeń psycho-behawioralnych spowodowanych chorobą Alzheimera, takich jak stres, lęk, agresywność, depresja, nietrzymanie moczu, itp. Można na przykład przepisać leki przeciwdepresyjne lub anksjolityczne. Ale te zabiegi są stosowane indywidualnie dla każdego pacjenta. I tu też jednak tkwi pewien dylemat, gdyż leki psychotropowe mogą nasilać zaburzenia poznawcze.

---

Szybka e recepta online: wypełnij formularz, zapłać, otrzymaj kod e recepty

---

Terapie nielekowe w celu poprawy warunków życia

Ważne jest, aby nie ograniczać się do terapii czysto farmakologicznej. Istnieją niefarmakologiczne metody leczenia, które stymulują zdolności poznawcze i motoryczne pacjenta.

Terapie nielekowe mogą również z powodzeniem zmniejszyć częstotliwość i intensywność zaburzeń psycho-behawioralnych. Dzięki nim można uniknąć konieczności przyjmowania leków psychotropowych.

Konieczne jest zaoferowanie pacjentom alternatywnych rozwiązań wobec wciąż nadmiernego stosowania neuroleptyków.

Świetnym przykładem terapii nielekowej jest terapia mowy, pozwalająca zachować jak najdłużej zdolność do werbalizowania swoich myśli przez pacjenta. Ponadto ważna jest stymulacja poznawcza, ukierunkowana na utrzymanie zdolności poznawczych przez jak najdłuższy czas. W końcu opieka psychologiczna poprawia stabilność psychiczną pacjenta.

Fizjoterapia, masaże, osteopatia, terapia zajęciowa i psychomotoryka służą zachowaniu aktywności ruchowej i autonomii pacjenta.

Także tak niekonwencjonalne metody jak muzykoterapia, aromaterapia, stymulacja wielozmysłowa, zooterapia, czy terapia światłem, oddziałują na pewne aspekty zachowania.

W rzeczywistości jednak tylko randomizowane, kontrolowane badania kliniczne mogą udowodnić rzeczywistą skuteczność tych poszczególnych metod.

Spersonalizowana opieka indywidualna

Istnieje też strategia terapeutyczna oparta na koncepcji spersonalizowanego stymulowania zdolności pacjenta i leczenia problemów behawioralnych. Nazywa się to zindywidualizowaną opieką osobistą.

Terapia ta opiera się na analizie problemów behawioralnych pacjenta, jego osobowości, upodobań i pozostałych zdolności.

Wykazano, że profesjonalnie prowadzona opieka spersonalizowana może zmniejszyć obciążenia opiekuna, oraz spowolnić proces utraty autonomii przez pacjenta, odraczając moment przyjęcia do instytucji opiekuńczej.

---

Polecamy Państwa uwadze także inne artykuły traktujące o pamięci i umyśle:

• Alzheimer. Jak żyć z tą chorobą?
• Zaburzenia snu i sposoby terapii
• Co daje nam zdrowe odżywianie? Po co jest dieta?
• Co to jest Ashwagandha i jak działa na nasz organizm?
• Choroba Parkinsona, jakie są pierwsze objawy choroby i jak ją rozpoznać?
• Co to jest zespół parkinsonowski i czym się różni od choroby Parkinsona?
• Ukąszenie kleszcza, jego następstwa i związane z nim niebezpieczeństwa